DO ART Dù nhiều họa sĩ thế kỉ 19 chọn vẽ về thế giới quanh mình, một số người lại tìm cảm hứng từ nơi khác. Có người đi sâu vào trí tưởng tượng để sáng tạo nên những hình ảnh đầy tâm trạng và kì bí về ma thuật và giấc mơ. Số khác lại tìm về quá khứ, vẽ lại khung cảnh trong những câu chuyện và truyền thuyết anh hùng cổ xưa.
Huyền bí và giả tưởng
Các họa sĩ như Gustave Moreau và Odilon Redon ở Pháp hay Gustav Klimt ở Áo mê đắm với những giấc mơ, sự siêu phàm và bí ẩn sự sống. Nhưng hững điều huyền bí không thể được mô tả một cách thẳng băng, trần trụi, bởi thế nghệ sĩ cố gắng gợi mở bằng các hình ảnh kì lạ và giàu tính biểu tượng. Phong cách này được gọi là chủ nghĩa Tượng trưng. Khó mà nói rõ ý nghĩa của các biểu tượng đó, chúng chỉ gợi lên những cảm xúc và ấn tượng mà thôi.
Thánh George và con rồng (St. George and The Dragon, 1889-90) của Gustave Moreau; sơn dầu trên toan, 141 x 97 cm. Hãy chú ý vầng hào quang của vị thánh, được sao chép từ nghệ thuật tôn giáo thời trước.
Bức Thánh George và con rồng kể câu chuyện về vị thánh dưới góc nhìn của Moreau. Bức tranh ngập tràn chi tiết, nhưng lại không hề tả thực. Hãy nhìn cách áo choàng của Thánh George bay ngược lên phía sau lưng ngài, bất chấp trọng lực. Moreau thích khám phá thế giới của riêng mình hơn là tạo ra một khung cảnh sát thực, ông đã vẽ bức tranh này hoàn toàn bằng trí tưởng tượng. Với ông, cảm xúc và ý tưởng còn quan trọng hơn thế giới xung quanh – như ông từng khẳng định : ‘‘tôi chẳng tin vào những thứ mình chạm tới lẫn những gì mình nhìn thấy. Tôi chỉ tin… vào những gì mình cảm nhận’’.
Cô gái bên hoa
Ophelia giữa khóm hoa (Ophelia among The Flowers, khoảng 1905-08) của Odilon Redon; phấn màu trên giấy, 64 x 91 cm.
Bức họa phấn màu của Redon mô tả một khối hoa đầy màu sắc bật lên trên nền tranh mơ hồ, bí ẩn, thấp thoáng gương mặt một cô gái chỉ như một vết mờ, xem giữa những bông hoa có những phiến là màu lam kì lạ. Đúng hơn, bức họa là một hình ảnh trong mơ, thiên hẳn về màu sắc và tâm trạng. Người ta cho rằng Redon đã lấy cảm hứng sáng tác từ việc ngắm mây trời và tưởng tượng ra các nhân vật ảo mộng qua hình dáng của mây.
Hội kín
Thế kỉ 19 còn chứng kiến sự phát triển của một nhóm h ọa sĩ người Anh, gồm Dante Gabriel Rossetti và John Everett Millais. Họ say mê nét giản dị, có hồn của nghệ thuật trung đại, chán ghét sức ảnh hưởng của Raphel (xem bài Chân dung thời phục hưng) đã tồn tại suốt hàng thế kỉ. Vì vậy, họ thành lập một hội kín, tự xưng là Hội Ái hữu Tiền – Raphael (Pre-Raphaelite Brotherhood) để thúc đẩy các ý tưởng của riêng mình và kí tên PRB (viết tắt tên hội) lên các tác phẩm.
Hội PRB mong muốn nghệ thuật phải chân thực như cuộc sống, nên họ luôn sáng tác dựa trên đời thực. Họ vẽ con người với dáng điệu tự nhiên, giữa khung cảnh thật. Họ cũng sửa soạn toan nền trắng để vẽ màu lên được tươi hơn. Ban đầu, người ta chỉ trích các tác phẩm của họ là quá sáng và kì cục. Nhưng cuối cùng, phong cách Tiền- Raphael lại trở nên vô cùng phổ biến.
Ảo mộng nên thơ
Nàng Ophelia (Ophelia, 1851-52) của John Everett Millais; sơn dầu trên toan, 76 x 112 cm. Xung quanh nàng là cỏ cây tuyệt đẹp được vẽ ra từ đời thực,trong đó có nhiều loại mang ý nghĩa tượng trưng. Thân liễu rủ tượng trưng cho nỗi đau buồn, những bông cúc gợi lên vẻ ngây thơ, hoa mỹ nhân và violet lại gắn liền với cái chết.
Các thành viên của hội Tiền – Raphael thường vẽ những cảnh trong sách, đặc biệt là Kinh thánh và tác phẩm của Shakespeare. Bức họa trên mô tả cái chết của nàng Ophelia trong vở kịch Hamlet của Shakespeare. Quẫn trí vì buồn đau sau khi cha bị giết, nàng ngã xuống suối khi đi hái hoa và chết đuối.
Millais đã dành bốn tháng ròng ngồi vẽ bên sông, khổ sở chịu đựng muỗi cắn và những ông chủ đất khó tính quấy rầy, tất cả chỉ để khung cảnh được tả thực hết mức có thể. Để vẽ Ophelia, Millais bắt người mẫu là cô Lizzie Siddal phải tạo dáng trong bồn tắm để ông nghiên cứu những tác động của nước – đến nỗi Lizzie bị cảm nặng tỏng quá trình thực hiện bức họa. Lizzie đã kết hôn với họa sĩ, nhà thơ Rossetti – một người bạn của Millais. Khi Lizzie qua đời, Rossetti bỏ một tập thơ của mình vào mộ của cô. Nhưng sau đó, chính ông lại đào tập thơ lên để mang đi xuất bản.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch