DO ART  Mặc dù nhiều nghệ sĩ sử dụng chất liệu và kĩ thuật chư từng xuất hiện trước đây, tác phẩm của họ vẫn thường khai thác những chủ đề từ quá khứ. Từ khoảng thế kỉ thứ 5, Cơ Đốc Giáo đã là một trong những đối tượng chính của nghệ thuật phương Tây – rất nhiều tác phẩm ra đời để kể chuyện Kinh thánh hoặc tạo ra tâm điểm cho người cầu nguyện hướng đến. Có một giai đoạn, nghệ thuật hiện đại đã đẩy tôn giáo ra ngoại biên. Nhưng vài thập kỉ trở lại đây, tôn giáo lại nổi lên như một đề tài quan trọng.

Điện ảnh

Tác phẩm Pietà của Sam Taylor-Wood lấy một chủ đề Thiên chúa giáo cổ xưa và hiện đại hóa bằng cách biến nó thành phim. Pietà tiếng Ý có nghĩa là xót thương. Trong nghệ thuật, đó thường là tranh hoặc tượng Đức mẹ Đồng trinh ôm xác Chúa Jesus. Phim của Taylor-Wood diễn tả một người đàn bà bế trên tay một cơ thể đàn ông không còn sự sống. Ta thấy ở đây một tư thế kì lạ - cơ bắp của người đàn bà gồng lên vì sức nặng, còn cánh tay người đàn ông buông thõng cứng đờ. Nhưng kết quả là một hình ảnh ấn tượng về nỗi đau và phẩm giá khi đối diện với cái chết. Taylor-Wood đóng vai Đức mẹ, còn diễn viên Robert Downey Jr. vào vai Chúa Jesus. Điều này khiến một số nhà phê bình liên hệ nỗi đau đớn trong phim với cuộc chiến chống căn bệnh ung thư của bản thân Taylor-Wood, còn với Downey là cuộc đấu tranh để thoát khỏi chứng bệnh nghiện ngập. 

Xót thương (Pietà, 2001) của Sam Taylor-Wood; phim 35mm/DVD; độ dài 1 phút 57 giây. Bộ phim lặp đi lặp lại, không có tiếng và hầu như không có chuyển động. Tư thế của hai nhân vật lấu cảm hứng từ một bức tượng cẩm thạch từ năm thế kỉ trước của nghệ sĩ Ý nổi tiếng Michelangelo Buonarroti.

Thiên thần nhỏ

Ron Mueck nổi tiếng với những hình nhân giống người thật đến sững sờ - thực ra, ban đầu ông sáng tác các mô hình cho truyền hình và phim ảnh. Tác phẩm của ông được chế tác thủ công, tỉ mỉ đến từng sợi tóc. Kết quả thuyết phục tới mức thường được gọi là siêu hiện thực (hyperreal). Nhưng chúng cũng rất pi tực, vì Mueck tung hứng với kích thước theo những cách cực kì bất ngờ. Ví dụ, Thiên thần thể hiện một nhân vật tí hon ngồi xo vai trên ghế đẩu, trông anh ta lùn tịt trong tương quan với đôi cánh khổng lồ - nhìn như đang đè trĩu xuống vai. Tuy cái tên là vậy, hai tay đỡ lấy mái đầu buồn khổ. Tác phẩm này dường như ngụ ý: làm người tốt không phải lúc nào cũng vui. 

Thiên thần (Angle, 1997), của nghệ sĩ người Úc Ron Mueck; đa chất liệu, 110 x 87 x 81 cm. Phần thân được tạo mẫu bằng đất sét trước khi đúc bằng cao su dẻo. Đôi cánh làm từ lông ngỗng trắng.

Người với người

Khi nghệ sĩ người Anh Mark Wallinger được yêu cầu thực hiện một tác phẩm mới cho một bệ đá còn trống ở quảng trường Trafalgar, London, ông quyết định tác một bức tượng chúa Jesus. Ông đặt tên bức tượng là Ecce Homo, tiếng Latinh nghĩa là Hãy nhìn con người này. Theo Kinh thánh, đây là câu nói lúc Chúa Jesus bị đem ra thị chúng trước khi đưa lên đóng đinh câu rút. Vậy nên tác phẩm thật thích hợp để trưng bày ở quảng trường thành phố đông đúc. Bức tượng khắc họa Jesus đúng theo tình trạng của ngài vào thời điểm đó: quấn vải ngang hông, đầu đội vòng gai, hai tay bị trói quặt sau lưng.

Wallinger lấy mẫu tác phẩm dựa trên người thật. Trông nó thật nhỏ bé trên bệ đá mênh mông, vốn được thiết kế để đặt một tượng đài quy mô hoành tráng hơn. Nhưng Wallinger không muốn làm bức tượng to hơn người thật. Ông nói mục đích của ông là khắc họa Chúa Jesus “như một con người bình thường”. Tuy vậy, ông đúc tượng từ cẩm thạch trắng nhân tạo, làm cho nó toát lên vẻ ma mị. Tượng vừa có vẻ giống người thực, đồng thời lại như thuộc về một cõi khác. 

Hãy nhìn con người này (Ecce Homo, 1999) của Mark Wallinger; cẩm thạch nhân tạo, kích thước bằng người thật. Bức ảnh cho thấy bức tượng khi được dựng tại quảng trường Trafalgar, đây là tác phẩm đầu tiên trong một loạt tác phẩm điêu khắc trưng bày có thời hạn trên bệ đá.

Những thiên thần của thiên niên kỉ

Nghệ sĩ người Mỹ Bill Viola sử dụng video để khám phá tâm linh và những trải nghiệm cơ bản của đời người, như sự ra đời và cái chết. Tác phẩm Năm thiên thần của thiên niên kỉ là một tập hợp gồm năm video chiếu đồng thời. Các đoạn phim thể hiện thế giới dưới nước, đôi khi xanh da trời, đôi khi đỏ rực như lửa – màu của thiên đường và địa ngục. Chốc chốc, một hình người xuất hiện cùng một tràng âm thanh và ánh sáng, ngoi lên hoặc lao xuống nước. Chuyển động được làm chậm lại, toát lên vẻ lạ lùng và huyền bí, giống như sự xuất hiện hoặc ra đi của một thiên thần. 

Thiên thần ra đi (Departing Angle) trong loạt tác phẩm (Năm thiên thần của thiên niên kỉ - Five Angles for the Milennium, 2001) của Bill Viola; sắp đặt âm thanh và video.

Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins

Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch