DO ART Nhiều tác phẩm nghệ thuật hiện đại lôi nghệ thuật ra khỏi phòng triển lãm, đến những nơi mà bình thường ta không nghĩ tới – từ nông thôn xa xôi hẻo lánh đến phố xá đông đúc. Một số nghệ sĩ làm vậy vì muốn thu hút người xem lưu ý đến những vấn đề về môi trường. Số khác muốn tọa ra thứ nghệ thuật không thể mua bán được, và khiến ta nhìn thế giới theo cách mới.
Tác phẩm Vòng tay bùn (Mud Hand Circles, 1989) của Richard Long, những vòng tòn tạo thành từ các dấu tay bằng bùn, đường kính khoảng 320 cm. Long thực hiện tác phẩm này trên một bức tường ở Trường Jesus thuộc Viện Đại học Cambridge, sử dụng bùn mang về từ sông Avon.
Làm việc với đất
Phong cảnh luôn là một đề tài quen thuộc của hội họa. Nhưng trong thập niên 1960-70, một số họa sĩ bắt đầu làm việc trực tiếp trên thực địa, sáng tạo nghệ thuật ngay tịa không gian mở rồi ghi lại quá trình ấy. Họ sử dụng chất liệu tự nhiên, rồi để những biến động của thời tiết và ánh sáng góp phần hình thành tác phẩm. Cách tiếp cận này được gọi là nghệ thuật Thực địa (hoặc nghệ thuật Đất đai). Tác phẩm có thể là những gò đất khổng lồ do xe ủi tạo thành đến những thứ nhỏ bé và có đời sống ngắn ngủi như một ngọn cỏ bị bò nhàu.
Nghệ sĩ người Anh Richard Long nổi tiếng vì sáng tác nghệ thuật Thực địa bằng cách thực hiện các chuyến cuốc bộ ở những nơi hoang vu, hẻo lánh, ông ghi lại quá trình ấy bằng bản đồ, thơ ca và ảnh chụp. Trong một số chuyến như thế, ông tạo nên những sắp đặt đơn giản bằng đá hoặc củi dạt. Đôi khi, ông sưu tầm vật liệu tự nhiên để tạo thành những tác phẩm trưng trong phòng triển lãm. Vòng tay bùn là một ví dụ. Như nhiều tác phẩm Thực địa quy mô đồ sộ, có lẽ những tác giả tiêu biểu nhất là người Mỹ. Ví dụ, Robert Smithson đã dựng một con đê xoắn ốc cực lớn ở hồ Muối Lớn, bang Utah, sử dụng khối lượng đất đá khổng lồ.
Tuyết và băng
Nghệ sĩ người Anh Andy Goldsworthy lấy cảm hứng từ những phong cảnh cụ thể, từ rừng cây nước Anh đến hoang mạc Bắc Cực. Ông tập hợp các loại vật liệu tự nhiên, như lá cây và lông vũ, rồi sắp xếp thành những hình khối giản dị. Thậm chí ông từng sáng tác với tuyết và băng, tạo nên những quả cầu tuyết khổng lồ và cả những tác phẩm điêu khắc tinh tế như Ngôi sao băng (hình dưới đây).
Ngôi sao băng (Icicle Star, 1987) của Andy Goldsworthy. Tác phẩm làm bằng những trụ băng gắn với nhau bằng nước đá. Nhưng sau đó, nó đã tan chảy, ta chỉ có thể chiêm ngưỡng tác phẩm qua ảnh. Tác phẩm của ông được thiết kế để tương tác với bối cảnh xung quanh và thường không tồn tại lâu, phản ánh sự biến đổi không ngừng trong tự nhiên. Giống như Long, Goldsworthy thích khám phá mối quan hệ giữa con người với thế giới xung quanh.
Bao trùm
Năm 1995, trong vòng hai tuần lễ, Reichstag (tòa nhà Quốc hội Đức ở Berlin) được trùm vải màu nhũ bạc và cố định bằng dây thừng xanh dương. Công trình này do hai nghệ sĩ Christo và Jeanne-Claude lên kế hoạch. Họ miêu tả các tác phẩm của mình là nghệ thuật Môi trường (không phải nghệ thuật Đất đai) vì họ thực hiện ở nhiều địa điểm khác nhau chứ không chỉ ở những nơi hoang dã.
Reichstag bọc kín, Berlin (Wrapped Reichstag, Berlin, 1971-95), của Christo và Jeanne-Claude. Tác phẩm này được cấp giấy phép đặc biệt của chính quyền Đức, do một đội ngũ đông đảo công nhân và người leo trèo chuyên nghiệp thực hiện.
Dưới lớp vỏ bọc
Tấm vải đã biến đổi tòa nhà Quốc hội, giấu đi vẻ bề ngoài quen thuộc nhưng vẫn bộc lộ hình dạng cơ bản của nó. Công trình cũng mang ý nghĩa chính trị. Với tư cách trụ sở Quốc hội, tòa nhà chính là biểu tượng của nền dân chủ Đức. Vì thế đối với nhiều người, Reichstag bọc kín là một lời nhắc nhở về cuộc đấu tranh gian khó mà nước Đức đã trải qua để có được nền dân chủ.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
