DO ART Vào những năm 1940-50, một nhóm họa sĩ New York bắt đầu gặt hái danh tiếng khắp thế giới nhờ một loại hình nghệ thuật mới, gọi là Biểu tượng Trừu tượng. Điểm chung gắn kết họ không phải một phong cách đặc thù nào, mà là tham vọng và quy mô tác phẩm. Họ vẽ những bức tranh đồ sộ, gây choáng ngợp và khơi dậy ở người xem những cảm xúc hoặc suy tư sâu sắc. Tác phẩm của họ có ảnh hưởng lớn lao, góp phần biến New York thành một trung tâm lớn của nghệ thuật tiền phong. Thành phố tiếp tục là tâm điểm của những phong trào sau đó như chủ nghĩa Tối giản.
Số 1 (Number 1, 1948) của Jackson Pollock – có lẽ là nghệ sĩ Biểu hiện Trừu tượng nổi tiếng nhất; sơn dầu và men sứ trên toan, 173 x 264 cm.
Con người hành động
Các họa sĩ Biểu hiện Trừu tượng cho rằng nghệ thuật nên là một hình thức biểu cảm bộc phát của cá nhân. Vì thế họ đều phát triển đường lối sáng tác rất riêng và độc đáo. Jackson Pollock chuyên vẽ những bức tranh có kết cấu dày đặc như Số 1 – tấm toan được bao phủ chi chít những vạt và sợi màu rối rắm, nồng đậm, thỉnh thoảng lại có một vệt lem. Pollock thực hiện bức tranh bằng cách trải toan lên sàn và rảy màu bằng cọ vẽ. Ông còn chọc thủng hộp sơn và vung vẩy cho sơn văng lên bề mặt. Để tạo những đường nét dày nổi gồ lên, ông bóp sơn dầu thẳng từ tuýp. Những giọt, nét và mảng màu thu hút sự chú ý đến tiến trình cơ học của việc vẽ tranh. Sự dày đặc và rậm rạp của chi tiết cho ta ấn tượng về năng lượng bất tận và nhịp điệu tự sinh tự phát. Phương thức này được biết đến với tên gọi hội họa Hành động. Theo Pollock, vẽ kiểu đó mê say như thể lên đồng. Ông kể: “Khi đang ở trong tranh, tôi không ý thức được những gì mình đang làm. Phải sau giai đoạn kiểu ‘làm quen’ tôi mới nhận ra mình vừa làm gì. Tôi không ngại thay đổi… vì bức tranh có sinh mệnh của riêng nó”.
Những dải màu
Một họa sĩ New York khác, Mark Rothko, phát triển một phong cách tên là hội họa Vùng màu, dựa trên những mảng màu khổng lồ. Ông vẽ bằng bút và giẻ, khiến những mảng màu có đường viền mềm mại, mơ hồ đến mức như trôi bồng bềnh, lung linh, và gần như sống dậy. Múc đích của ông là hút ta vào màu sắc, hình khối và chất liệu. Có những bức tranh giống như lối vào hoặc cửa sổ mở sang thế giới khác, có bức lại như chấn song, khóa chặt ta ở bên trong.
Rothko ghét bị gán tên Biểu hiện Trừu tượng, nhưng lại thừa nhận ông mong muốn tranh của mình truyền đạt một xúc cảm hoặc tâm trạng cụ thể. Ông nói: “Tôi chỉ quan tâm tới việc biểu lộ những cảm xúc căn bản của con người…Ai rơi lệ trước tranh của tôi là đang có cùng trải nghiệm tôn giáo như tôi trong khi vẽ”.
Bức số 8 (Number 8, 1952) của Mark Rothko; sơn dầu trên toan, 205 x 173 cm. Những dải màu nằm ngang tạo nên cảm giác về không gian, như thể chúng thực sự là bầu trời và mặt đất, chia cách bởi một đường chân trời mờ nhạt.
Chủ nghĩa Tối giản
Tác phẩm Ursula's One and Two Picture 1/3 (1964) của Dan Flavin; đèn huỳnh quang lắp theo nhiều chiều.
Khác với Biểu hiện Trừu tượng, các họa sĩ Tối giản không muốn tạo nên thứ nghệ thuật “biểu cảm” có chủ đích. Thật ra, họ phát triển tư tưởng Tối giản một phần nhằm phản ứng lại trường phái Biểu hiện Trừu tượng. Tác phẩm Tối giản giảm thiểu mọi thứ về hình thái cơ bản nhất, khám phá đặc tính tự nhiên của chúng mà không cố gắng áp đặt những ý nghĩa sâu sắc hơn. Ví đụ, Frank Stella vẽ những đường màu xám và đen gọn nghẽ, trong khi Carl Andre và Dan Flavin xây dựng những hình khối hình học đơn giản, sử dụng vật liệu công nghiệp như gạch và đèn.
Trường phái Tối giản thể hiện mọi thứ một cách nguyên bản, đơn thuần và không tô điểm. Flavin nói về tác phẩm của mình: “Nó là chính nó và không là gì khác…” Người ta thưởng chỉ trích cách tiếp cận này là không thật sự “nghệt thuật”, nhưng nó đã ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật hiện đại. Tuy vậy, mặc dù Tối giản là một thuật ngữ thông dụng, nó không bao giờ là một trường phái chính thức và rất nhiều nghệ sĩ được xếp vào phái Tối giản đều chối bỏ tên gọi ấy.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
