DO ART Nhiều người cho rằng nghệ thuật hiện đại cực kỳ khó hiểu, nhất là nếu ta kì vọng cắt nghĩa thật rành mạch những gì mắt nhìn thấy, hoặc tìm kiếm những kỹ xảo truyền thống, ví như khả năng vẽ tả thực. Nhưng có rất nhiều cách khác để suy ngẫm về nghệ thuật hiện đại. Sau đây là một số câu hỏi chúng ta đặt ra….
Ý nghĩa là gì?
Môt trong những điều đánh đố nhất ở nghệ thuật hiện đại là chủ đề tác phẩm không phải bao giờ cũng hiển lộ. Nhưng tên tác phẩm có thể cho ta manh mối, dù tiêu đề đôi khi chỉ là Bố cục (Compisition) hay Ngẫu hứng (Improvisation). Tiêu đề mơ hồ thường có nghĩa là nghệ sĩ không cố gắng thể hiện một cảnh tượng cụ thể, mà chỉ khám phá ý niệm của bản thân về nghệ thuật hoặc cuộc sống.
Bản thân tác phẩm cũng ẩn chứa các manh mối – cho dù bản thân rất khó phát hiện. Hãy ngắm thật kĩ và nghĩ xem hình ảnh thể hiện điều gì, phong cách và màu sắc mà nghệ sĩ sử dụng mang lại cho ta cảm giác gì.
Một số bức tranh và điêu khắc không có đề tài rõ ràng. Người ta dùng màu sắc và hình khối để tạo nên hiệu ứng nghệ thuật , hơn là để diễn tả sự vật. Đây gọi là nghệ thuật trừu tượng. Ta nên thưởng thức vẻ đẹp tự thân toát ra từ những tác phẩm ấy, chứ không cần cố công so sánh xem nó giống với cái gì có thật ngoài đời.
Ốc sên (The Snail, 1953) của Henri Matisse; bột màu trên giấy vẽ cắt – dán. 286x287cm. Thoạt nhìn, bức tranh có vẻ chỉ là những họa tiết rực rỡ, tươi vui. Nhưng tiêu đề gợi mở nhiều hơn thế, Bạn có cho rằng sự sắp đặt xoay tròn tương tự như hình xoắn của vỏ ốc? Có cả bóng dáng con ốc bé xíu nhô ra từ ô màu tím nhạt ở góc tranh.
Thực hiện ra sao
Tác phẩm được thực hiện ra sao cũng là điều đáng suy nghĩ. Nghệ sĩ hiện đại không chỉ vẽ và tạc tượng – họ sử dụng đủ loại chất liệu và phương tiện. Một số làm phim và chụp ảnh, hoặc sáng tác với những thứ họ tình cờ tìm được. Số khác thiết kế những tác phẩm, mà chỉ trình diễn hoặc ghi lại suy nghĩ của họ. Cách lựa chọn phương thức thể hiện phụ thuộc rất nhiều vào quan điểm của mỗi nghệ sĩ về nghệ thuật.
Không đề (Untitled, 1985) của Donald Judd; nhôm phủ sơn, 30x120x30 cm. Judd sử dụng kim loại và các chất liệu công nghiệp khác vì muốn khám phá những phẩm chất đắc thù của chúng.
Có phải mới sáng tác gần đây?
Nếu biết được thông tin về thời điểm tác phẩm ra đời và những gì xảy ra bấy giờ, ta có thể giải thích rõ hơn cách nghệ sĩ tạo ra tác phẩm. Những sự kiện lịch sử lớn như chiến tranh tác động đến mọi người, trong đó có giới nghệ sĩ. Và sự phát triển của những phong trào nghệ thuật hiện đại như trường phái Biểu hiện hoặc Lập thể, khi các nghệ sĩ cùng làm việc và chia sẻ ý tưởng với nhau, có thể gây ảnh hưởng lớn tới phong cách cá nhân của từng nghệ sĩ và tác phẩm đều là độc nhất và khác biệt.
Cô gái và mèo con (Girl with a Kitten, 1947) của Lucian Freud; sơn dầu trên toan, 39x30cm. Fereud nổi tiếng với những bức chân dung dữ dội và chi tiết. Nhưng rất khó xếp phong cách của ông vào nhóm nào: đôi khi người ta so sánh với chủ nghĩa Hiện thực, đôi khi với chủ nghĩa Biểu hiện.
Bạn có thích không?
Một câu hỏi quan trọng nữa – dù bạn xem bất cứ loại hình nghệ thuật nào – là bạn có thích không, và vì sao. Đây chỉ là chuyện thị hiếu, mà thị hiếu thì luôn thay đổi. Thứ có vẻ gây sốc 100 năm trước đến hiện giờ lại là bình thường. Hồi năm 1850, các nghệ sĩ Ấn tượng bị coi là quá khích. Nhưng, so với rất nhiều loại hình nghệ thuật gần đây, họ lại có vẻ khá cổ điển.
Trải nghiệm nghệ thuật hiện đại
Bạn có thể đọc nhiều hơn về lịch sử nghệ thuật hiện đại (từ thế kỉ 19 đến ngày nay) ở nửa sau quyển sách này. Bạn sẽ thấy những ý tưởng cấp tiến mưới mẻ được phát triển ra sao, liên quan đến các sự kiện của từng thời kì thế nào. Nguồn thông tin và tư liệu (cả văn bản và hình ảnh) về các tác phẩm nghệ thuật hiện đại cũng vô cùng phong phú. Càng tìm tòi sâu hơn, bạn sẽ càng phát hiện ra các nét độc đáo, thú vị trong từng tác phẩm, trong phong cách sáng tạo của mỗi nghệ sĩ, và tìm ra mối liên hệ giữa các tác phẩm với những lĩnh vực khác của đời sống con người.
Mẹ (Maman, 1999) của Louise Bourgeois; đồng và thép, 927x892x1024cm. Con nhện khổng lồ này chỉ là một ví dụ của những thứ ta có thể bắt gặp ở bảo tàng nghệ thuật hiện đại. Nó đứng ở bên ngoài Bảo tàng Guggenheim ở Bilbao (Tây Ban Nha)
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
