DO ART Bước vào thế kỉ 20, các đô thị tiếp tục mở rộng chóng mặt – và số họa sĩ chọn đời sống đô thị làm đối tượng sáng tác cũng tăng nhanh. Nhưng phong cách của họ rất khác biệt – từ góc nhìn Lập thể dịch chuyển không ngừng đến sự chính xác tuyệt đối xem ra rất phù hợp với kỉ nguyên cơ giới mới mẻ.
Sống đời thành thị
Họa sĩ người Pháp Robert Delaunay sống ở Paris và sáng tác rất nhiều tranh về thành phố này. Ông thường chủ tâm đưa vào tranh những biểu tượng của thời đại tân kì sôi nổi, ví dụ như chiếc máy bay, chỉ mới được phát minh vài năm trước đó, hoặc tháp Eiffel, vốn là tòa tháp cao nhất thế giới thời bấy giờ. Bức Tòa tháp đỏ mô tả tháp Eiffel kệt cứng giữa những khu nhà ở, những khối nhà cao tầng ban đầu chẳng mấy sẽ trở thành hiện đại. Trên thực tế, đây giống một tập hợp nhiều góc nhìn hơn là một cảnh tượng duy nhất. Delaunay sử dụng góc nhìn đa diện để người xem có cảm giác như thể đang thực sự chuyển động, bị cuốn vào tốc độ và nhịp hối hả của thành phố.
Tòa tháp đỏ (The Red Tower, 1911-12), của Robert Delaunay; sơn dầu trên toan, 163 x 130 cm. Những góc nhìn dịch chuyển gây cho ta cảm giác chóng mặt vì độ cao.
Kẹt giữa đám đông
Khi thành phố mọc lên, dân cư tụ tập trên đường phố cũng tăng theo. Họa sĩ, văn sĩ người Anh Percy Wyndham Lewwis rất hứng thú với hành vi của đám đông và ảnh hưởng của họ tới chính trị. Trong bức Đám đông, ông mô tả những nhóm người hình thù như cái que, tụ tập trong một mê cung đường phố kẹp giữa nhuwngxtoaf nhà góc cạnh. Họ có vẻ được dẫn dắt bởi những người mang cờ cộng sản. Ngoài ra, ta còn thấy lá cờ ba sắc của nước Pháp ở một góc đường. Phải chăng khung cảnh có ý gợi lên nỗi phấn khích – hay đe dọa – về những cuộc biểu tình chính trị quy mô lớn sắp sửa nổ ra?
Đám đông (The Crowd, 1914-15) của Percy Wyndham Lewwis; sơn dầu và chì trên toan, 201 x 154 cm. Bức họa này đôi khi còn có tên là Cuộc cách mạng (Revolution).
Một cú nổ tung
Percy Wyndham Lewwis góp phần sáng lập một trào lưu mới được gọi là Lốc xoáy, ca tụng cuộc sống hiện đại, máy móc và đô thị. Các nghệ sĩ nhóm Lốc xoáy xuất bản một tạp chí tên là Nổ tung (Blast) nhằm công khai những ý tưởng của họ. Trong đó, họ đòi hỏi những thay đổi mạnh mẽ , thậm chí hung bạo trong văn hóa Anh quốc, đe dọa thổi bay những gì có vẻ lỗi thời.
New York, New York
Tòa nhà Radiator – Đêm, New York (Radiator Building – Night, New York, 1927) của Georgia O’Keeffe; sơn dầu trên toàn, 122 x 76 cm. Có thể nhìn thấy từ Stieglitz trên biển đèn neon đỏ. Đó là tên chồng của tác giả (Albert Stieglitz), một nhiếp ảnh gia nổi tiếng, đồng thời là nhà môi giới nghệ thuật.
Cảnh sắc New York đầy hứng khởi này là tác phẩm của họa sĩ Mỹ Georgia O’Keeffe. Bức tranh mô tả cao ốc Radiator 22 tầng, vừa xây cách đó 3 năm, đến tận ngày nay vẫn là một biểu tượng của thành phố. Tòa nhà xây bằng gạch đen, diềm vàng. Nhưng O’Keeffe cho thấy khi đêm xuống, nó biến thành những đường nét gọn gàng của ánh sáng và bóng tối, với những cửa sổ sáng rỡ và đèn rọi trên đỉnh, cả khung cảnh không có lấy một bóng người.
Bức tranh là tập hợp những đường thẳng sắc nét và hình khối nuột nà. Kể cả làn khói ở bên phải cũng có viền sắc gọn. O’Keeffe thích vẽ cảnh thực, nhưng bà tập trung vào hình khối đến độ tác phẩm của bà gần như biến thành trừu tượng, truyền tải đồng thời cả cảm xúc lẫn ngoại cảnh. O’Keeffe là một trong những tên tuổi tiên phong của nghệ thuật trừu tượng Mỹ. Bà nói: “Không thể vẽ New York như ta thấy, mà chỉ như ta cảm nhận”. Ở đây, cái ta cảm nhận được là một vẻ đẹp uy nghi nhưng hơi lạnh lùng và có phần hăm dọa.
Bức ảnh trên là cảnh New York ngày nay nhìn từ trên cao xuống. Ngắm nhìn, ta mới thấy O’Keeffe đã mô tả ánh đèn những tòa tháp cao tầng trong thành phố sống động đến thế nào.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch