DO ART Nhiều quốc gia cần tái thiết sau những hỗn loạn và tàn phá của Thế chiến 1. Trong những năm tiếp đó, số đông nghệ sĩ bắt đầu quan tâm đến kiến trúc và thiết kế. Kết hợp nghệ thuật với môi trường xung quanh, họ hi vọng tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn cho toàn nhân loại. Điều này dẫn đến sự ra đời của một số trào lưu nghệ thuật, thiết kế lí tưởng và có ảnh hưởng sâu rộng: chủ nghĩa Kiến tạo ở Nga, De Stijl ở Hà Lan và Bauhaus ở Đức.
Cấu trúc hình ôvan treo số 12 (Oval Hanging Construction Number 12, 1920) của Alexander Rodchenko; gỗ dán, sơn nhôm và buộc bằng dây thép, 61x84x47 cm. Rodchenko thực hiện một loạt công trình, nhưng chỉ có một tác phẩm này còn lưu lại. Nó gồm một hình ôvan dẹt, chia làm nhiều lớp có thể mở lên được. Vốn được thiết kế để treo trên trần nhà như một món trang trí.
Nghệ thuật xây dựng
Chủ nghĩa Kiến tạo nổi lên sau Cách mạng Nga năm 1917. Các họa sĩ tham gia phong trào muốn từ bỏ nghệ thuật của chế độ cũ và tạo nên những thứ gần gũi với những con người cộng sản thời đại mới. Họ cố gắng phát triển một cách tiếp cận mới dựa trên những hình thái hình học, trừu tượng mà họ hy vọng sẽ lôi cuốn tất cả mọi người.
Đúng như tên gọi, các nghệ sĩ Kiến tạo cũng muốn vận dụng nghệ thuật vào xây dựng – dù rất nhiều ý tưởng không bao giờ ra khỏi bảng vẽ. Khẩu hiệu của họ là “Nghệ thuật đi vào Cuộc sống”. Nhiều người làm việc cho chính quyền cộng sản, thiết kế tranh cổ động, trang phục, bát đĩa, đồ gỗ, sách và nhà cửa. Nhưng sau khi Stalin nắm quyền, phong cách của họ không còn hợp thời. Các lãnh tụ mới thích thứ nghệ thuật tả thực, thường là người công nhân trong những tư thế hào hùng – phong cách này có tên là Hiện thực Xã hội Chủ nghĩa Xô viết. Chủ nghĩa Kiến tạo bị đàn áp và rất nhiều tên tuổi xuất sắc nhất của phong trào đã rời bỏ nước Nga.
Cao chót vót
Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất của thiết kế Kiến tạo là tác phẩm Đài kỉ niệm Quốc tế Cộng sản 3 của Vladimir Tatlin – mặc dù đài kỉ niệm này chưa bao giwof được xây dựng. Tatlin muốn đó sẽ là tòa nhà cao nhất thế giới, một ngọn tháp xoắn ốc bằng kim loại và kính cao 400m. Bên trong sẽ có 3 khối không gian văn phòng: một khối lập phương dưới cùng, một khối hình nón ở giữa, và một hình trụ gần trên đỉnh, từng phần xoay chuyển theo chu kì riêng. Kể cả với kĩ thuật công trình hiện đại thời nay, xây dựng một cấu trúc như vậy có lẽ vẫn là bất khả thi. Nhưng các nghệ sĩ Kiến tạo muốn thúc đẩy những ý tưởng của mình đến cực hạn.
Xác lập phong cách
De Stijl trong tiếng Hà Lan nghĩa là Phong cách. Đây là tiêu đề một tạp chí nghệ thuật ra đời năm 1917 của Theo van Doesburg, đồng thời cũng là tên của phong trào ông khởi xướng cùng với Piet Mondrian. Họ muốn tạo nên một thể loại nghệ thuật đơn giản, thuần khiết, sử dụng hình khối hình học và màu cơ bản – đỏ, vàng và xanh dương. Mondrian vẽ tất cả tranh dựa trên những đường ngang dọc đối lập, phản ánh niềm tin của ông rằng vũ trụ được xây dựng dựa trên những thái cực. Ông tuân thủ nghiêm cẩn nguyên tắc này, đến nỗi quyết rời khỏi De Stijl khi van Doesburg bắt đầu sử dụng đường chéo. Các thành viên của De Stijl áp dụng phong cách giản lược của họ vào thiết kế và kiến trúc, tạo ra các đồ đạc, nội thất, nahf cửa hiện đại, ấn tượng, và cả những bức tranh trừu tượng. Họ muốn kết hợp mọi loại hình nghệ thuật để tạo nên một môi trường hài hòa ngăn nắp. Nhưng không phải ai cũng ưa thích kết quả này. Thiết kế cấp tiến của van Doesburg cho phòng chiếu phim – hòa nhạc Café d’Aubette tại Strasbourg không được hài lòng công chugns nên đã nhanh chóng bị thay thế.
Bố cục màu sắc cho phòng khiêu vũ Café d’Aubette (Colour Scheme for The Cafe d’Aubette Ballroom, 1927), của Theo van Doesburg; mực và màu nước trên giấy, 53 x 37 cm. Với van Doesburg, tác phẩm này là một trong nhwungx thành tựu vĩ đại nhất của De Stijl, ông dành hẳn một số tạp chí để nói về nó.
Ngôi nhà của mọi công trình
De Stijl có ảnh hưởng lớn ở Đức, nơi năm 1919 kiến trúc sư Walter Gropius thành lập một trường nghệ thuật tên là Bauhaus – trong tiếng Đức nghĩa là Ngôi nhà của mọi công trình. Sinh viên được học về hội họa và thiết kế, cùng với các kĩ thuật thủ công như khắc gỗ và nặn gốm. Bằng cách này, Gropius hi vọng xóa nhòa cách biệt xưa nay giữa nghệ thuật và thủ công. Ông muốn sinh viên của mình tạo nên những sản phẩm vừa đúng điệu lại thực dụng Ông cũng khuyến khích họ học về các quy trình công nghiệp, giúp họ thiết kế các sản phẩm sản xuất hàng loạt. Các thiết kế của Bauhaus rất được mến mộ. Nhưng chương trình học của trường quá cấp tiến trong mắt Đức quốc xã. Lo ngại rằng Bauhaus sẽ làm sinh viên tha hóa, chúng ép trường đóng cửa năm 1933. Rất nhiều giáo viên rời Đức, giúp truyền bá những ý tưởng của Bauhaus ra nước ngoài, đặc biệt là ở mỹ, đa số họ đã gặt hái sự nghiệp thành công rực rỡ.
Bức ảnh này cho thấy tòa nhà Bauhaus ở Dessau – ngôi trường ban đầu ở Weimar, nhưng đã chuyển tới đây năm 1926. Tòa nhà được xây theo đồ án của Gropius. Khi đó, lối kiến trúc đơn giản, trọng công năng của nó là cực kì độc đáo, rất được ngưỡng mộ.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
