DO ART Với nhiều nghệ sĩ những năm 1960-70, điêu khắc và hội họa truyền thống trở nên quá hạn chế. Họ muốn làm ra những tác phẩm có thể mở rộng biên giới của khái niệm nghệ thuật – và thay đổi cách con người suy tư về thế giới. Họ bắt đầu tạo nên một thể loại nghệ thuật khác, bằng cách ghi hình/ghi âm các ý tưởng, dàn dựng những màn trình diễn hoặc xây các công trình. Những tác phẩm này không có khung ngăn cách với khán giả, khiến a không thể chiêm ngưỡng theo cách thông thường.
Cái gì quan trọng
Thuật ngữ nghệ thuật Ý niệm bắt đầu được sử dụng từ thập niên 1960. Nó mô tả loại hình nghệ thuật mà khái niệm hoặc ý tưởng ẩn sau tác phẩm còn quan trọng hơn cả “tác phẩm” thực mà nghệ sĩ tạo ra. Thật ra, thường là không có tác phẩm hữu hình nào cả, ta chỉ có thể nhìn thấy các chú giải hoặc ảnh chụp, giải thích ý tưởng của nghệ sĩ. Ví dụ, bạn đếm xem có bao nhiêu chiếc ghế ở hình dưới đây?
Tác phẩm Một và ba chiếc ghế (One and Three Chairs, 1965) của Joseph Kosuth; ảnh chụp ghế, ghế gỗ và định nghĩa về “ghế” trong từ điển.
Chỉ có một cái ghế thật – nhưng còn một bức ảnh chụp ghế và nội dung mục từ “ghế” trong từ điển. Vì thế, như tên tác phẩm ám chỉ, đây vừa là một, nhưng cũng là ba chiếc ghế. Tác phẩm có chủ đích khảo sát bản chất của hiện thực và cách hiện thực được phản ahs qua hình ảnh hoặc ngôn từ.
Nghệ thuật trình diễn
Nghệ thuật Trình diễn (đôi khi còn gọi là Happenings, tức là nghệ thuật Ngẫu hứng) được sáng tạo để làm lu mờ ranh giới giữa nghệ thuật, sân khấu và đời thực. Trong một chuỗi trình diễn có tên là Phép đo người (Anthropometries), Yves Klein cho người mẫu khỏa thân bôi sơn khắp thân mình, rồi lăn trên giấy trước mắt khắn giả giữa nền nhạc sống. Những bức tranh hoàn tất được bo viền và đóng khung, nhưng quá trình tạo ra tác phẩm cũng được đánh giá quan trọng ngang với kết quả cuối cùng.
Cứ giải thích đi
Trong một tác phẩm trình diễn năm 1965 mang tên Làm sao giảng tranh cho một con thỏ chết (How to Explain Paintings to a Dead Hare), Joseph Beuys đã phủ mật ong và vàng lên đầu, buộc một thanh sắt vào chân, ôm theo một con thỏ chết, rồi đi quanh một phòng triển lãm ở Dusseldorf và giải thích về những bức họa được trưng bày. Mặc dù trông Beuys hẳn là rất kì quặc, ông không buồn quan tâm. Với ông, tác phẩm này xoáy vào “những nan đề của tư duy [và] nhận thức”. Để biểu đạt điều đó, ông phải bày tỏ suy nghĩ của bản thân. Nhưng vì con thỏ không thể nghe hoặc hiểu, Beuys cũng thể hiện ta có thể thất bại trong việc truyền đạt ý tưởng cho nhau ra sao.
Nghệ thuật sắp đặt
Sắp đặt là tên gọi chung những tác phẩm ba chiều chiếm trọn một căn phòng, một cánh đồng hoặc những địa điểm khác, và nó tạo nên một môi trường mới. Có lẽ ví dụ lớn nhất là Một khoảng dài ¼ dặm hoặc 2 fulông của Robert Rauschenberg.
Tác phẩm bao gồm hàng trăm chi tiết, từ những tấm biển chỉ đường, hàng chồng sách và hộp, tranh cắt dán và tranh in, thậm chí cả âm thanh như tiếng ồn giao thông hay trẻ con khóc. Mục tiêu là cố gắng thể hiện cấu trúc ẩn trong những bố cục có vẻ tình cờ - Rauschenberg gọi đó là “Trật tự Ngẫu nhiên”.
Tác phẩm sắp đặt Một khoảng dài ¼ dặm hoặc 2 fulông (1/4 Mile or 2 Fulong Pieve, 1981-1998) của Robert Rauschenberg, đa chất liệu, kích thước không cố định. Rauschenberg thực hiện liên tục từ năm 1981 đến 1998. Khi hoàn thành , tổng độ dài tác phẩm chỉ đạt 1/5 dặm. Diễn tiến của nó ghi lại cuộc đời và sự nghiệp của nghệ sĩ phát triển theo thời gian.
Trong xà lim
Điêu khắc gia người Mỹ gốc pháp Louise Bourgeois đã thực hiện một loạt sắp đặt mà bà gọi là “xà lim”. Như cái tên tiết lộ, chúng là những không gian hạn hẹp, khép kín, người xem phải ghé mắt nhìn sát vào cửa chớp hoặc cửa ra vào mở hé, tạo nên cảm giác ngột ngạt, bất an. Xà lim bên trái có một tấm gương cạo râu và đôi tay trên một khối đá, những ngón tay như đang vặn vẹo trong đau đớn. Theo Bourgeois, mỗi xà lim tượng trưng cho một nỗi đau khác nhau và “thể xác, cảm xúc, tâm lí, thần kinh và trí tuệ”. Một số xà lim của bà sử dụng kính vỡ và những máy móc công nghiệp đầy vẻ đe dọa để gợi lên nỗi thống khổ. Ở đây, đau đớn có lẽ nghĩa là thiếu riêng tư – gương và cửa lật để ngỏ, mời ta nhìn vào đôi tay từ mọi góc độ. Hình dạng của xà lim cũng đóng vai trò quan trọng. Các bức tường quây thành vòng tròn, không có điểm khởi đầu cũng như kết thúc – chỉ là một vòng tròn liên miên không dứt.
Tác phẩm Xà lim (Tay và gương) (Cell (Hands and Mirror), 1995) của Louise Bourgeois; cẩm thạch, kim loaoij phủ sơn và gương, 160 x 122 x 114 cm.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch