DO ART Dù một số họa sĩ thế kỉ 19 tìm được cảm hứng từ các đô thị, nhưng những người khác lại chối bỏ đời sống thành thị. Họ khao khát một dạng thức sống giản đơn và mang đậm tính truyền thống – nỗi khát khao này được phản ánh trong tranh, họ mô tả những phong cảnh tưởng tượng hoặc các khung cảnh thiên nhiên đẹp hoàn hảo.
Về nơi thôn dã
Họa sĩ người Pháp Paul Cézanne cố gắng tạo dựng tên tuổi mình ở Paris nhưng không thành công lắm. Bởi thế, ông về quê nhà Provence, ở miền nam nước Pháp, vui với cảnh thôn quê êm đềm. Tránh xa khỏi các nhà phê bình, ông vẽ hết bức này đến bức khác, lấy cảm hứng từ phong cảnh địa phương, đặc biệt là ngọn núi Sainte – Victoire.
Núi Sainte – Victoire nhìn từ con đường đến Tholonet (Sainte – Victoire Mountain Seen from the Road to Tholonet, những năm 1880) của Paul Cézanne; sơn dầu trên toan, 78 x 99 cm. Cézanne rất thích vẽ ngọn núi này, bởi vẻ vững chãi của nó, cũng là phẩm chất mà ông đau đáu kiếm tìm trong tranh. Ông nói ông muốn sáng tạo nên thứ nghệ thuật “vững chắc và bền lâu”. Ban đầu, phong cách của ông không được ưa chuộng. Nhưng đến những năm 1890, ông bắt đầu được ngưỡng mộ và gây ảnh hưởng lớn đến lớp nghệ sĩ trẻ.
Địa đàng trần thế
Paul Gauguin cũng rời bỏ Paris để tìm về cuộc sống thôn dã, đầu tiên là ở ngôi làng Pont – Aven và tiếp đến là ở cùng với van Gogh tại Arles. Sau đó, trong quá trình kiếm tìm chốn thiên đường trên mặt đất, Gauguin đã du hành tới Nam Thái Bình Dương, kiếm sống bằng cách bán tranh giá rẻ.
Gauguin định cư tại đảo Tahiti. Tại đây, lánh xa khỏi những tác động của đô thị, ông đã phát triển một phong cách vẽ thô ráp có chủ đích, lấy cảm hứng từ nghệ thuật truyền thống vùng Thái Bình Dương. Ông đơn giản hóa các hình khối và dát phẳng khung cảnh, không tuân theo luật xa gần (bạn có thể thấy trong bức Faa Iheihe). Như nhiều tác phẩm khác của ông, bức tranh này cũng thể hiện cảnh con người sống hòa hợp với thiên nhiên.
Faa Iheihe (1898) của Paul Gauguin; sơn dầu trên toan, 54 x 170 cm. Tiêu đề của bức tranh rất có thể mang nghĩa là làm đẹp, tô điểm hoặc trang điểm, kiểu trưng diện cho một dịp đặc biệt nào đó. Gauguin đam mê nghệ thuật cổ truyền, các hình khối trong bức họa này lấy cảm hứng từ diềm gờ chạm khắc truyền thống thường thấy tại các đảo ở Thái Bình Dương. Vài nhân vật cũng được sao chép từ các diềm gờ.
Du hành tưởng tượng
Henri Rousseau vốn là một nhân viên thuế quan, nhưng hễ có thời gian rảnh là ông lại vẽ tranh. Dù sống cuộc đời bình lặng, chưa từng đi xa khỏi quê nhà, ông vẫn tạo ra những chuyến du hành tưởng tượng, ông đã vẽ nên những khung cảnh hoang dã dựa vào các cây và con mà ông nhìn thấy trong công viên, sở thú, hoặc đọc qua sách vở.
Có lẽ bởi tất cả đều bắt nguồn từ tưởng tượng, nên tranh của Rousseau thường ẩn chứa vẻ lạ lùng như mơ. Các nhà phê bình thời đó đã cười nhạo phong cách vẽ tự-học, giản đơn của ông và coi ông là tay mơ. Tuy nhiên, cũng có vài nghệ sĩ tới tỏ lòng mến mộ ông, gồm những nghệ sĩ theo trường phái Siêu thực (xem bài Trong mơ) và Pablo Picasso, người đã tổ chức một bữa tối trang trọng để tôn vinh ông (xem bài Cách nhìn khác biệt).
Hổ trong bão nhiệt đới – Ngạc nhiên chưa? (Tiger in a Tropical Storm – Surprised!, 1891) của Henri Rousseau, biệt danh là Douanier Rousseau (Douanier trong tiếng Pháp nghĩa là nhân viên thuế quan), sơn dầu trên toan, 130 x 162 cm. Đám cây ở phía dưới bức tranh được vẽ dựa vào các loại cây cảnh trồng trong nhà. Nhưng Rousseau đã vẽ lớn hơn nhiều, bởi thế trông chúng như những cây rừng kì lạ từ một vùng hoang dại xa xôi nào đó.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch