DO ART Thế kỉ 17 chứng kiến sự nở rộ của những bức họa về người bình dân trong khung cảnh đời sống thường ngày, đặc biệt là ở Cộng hòa Hà Lan. Dù đó không phải là lần đầu cá họa sĩ vẽ cảnh thường ngày – nhưng trước đó, khung cảnh này chỉ là một phần nhỏ, nét chấm phá của các bức họa mang chủ đề khác, lớn hơn. Ngày nay, cuộc sống thường nhật đã trở thành một chủ đề độc lập.
Những khung cảnh như thế này đòi hỏi cách dùng cọ vẽ rất tinh vi. Ở chi tiết phóng to bên dưới, ta có thể thấy tác giả đã điểm thêm nét bút trắng tinh, làm rực lên những điểm sáng trên bộ váy lụa và chuỗi vòng ngọc trai của cô gái. Ngược lại, gương mặt nàng được đổ bóng êm mịn.
Những khoảnh khắc du dương
Bức Thiếu phụ bên cây đàn khắc họa góc nhỏ êm ả, chan hòa nắng trong một gia đình Hà Lan giàu có. Trong tranh không có sự kiện gì, cũng không nhằm truyền tải lời răn nào rõ rệt, chỉ là một cô gái ăn vận xinh đẹp, đứng trước cây đàn virginal – một nhạc cụ cổ, hơi giống dương cầm. Khung cảnh trong nhà khá êm ả - một sự tương phản có chủ đích so với vẻ hùng vĩ, kịch tính của phong cách Baroque.
Bức họa ở nên tranh vẽ thần ái tình đang giơ cao một lá bài. Hình ảnh này đôi khi được dùng như một biểu tượng của lòng chung thủy. Chiếc ghế bên cạnh cây đàn hơi xoay vào bên trong, cách xa người xem – nó không mang vẻ gì mời gọi. Bởi vậy, có lẽ ý tưởng ẩn trong bức tranh là cô gái đang rất sắt son đợi chờ đức lang quân hoặc người yêu trở về, chứ không kiếm tìm ai bầu bạn.
Lời răn của câu chuyện
Thời nay, tranh mang thông điệp luân lí rất thịnh hành, có lẽ đó là một cách giúp người mua tranh thể hiện đức hạnh của mình. Rất nhiều khung cảnh đời thường thể hiện những cử chỉ đẹp, như làm việc và học tập, ngụ ý nhắc người xem noi gương theo; hoặc tranh mô tả các hành vi xấu, như chè chén say xỉn mà ta phải tránh xa. Dù mang thông điệp nghiêm túc, tranh cũng thường có cách thể hiện vui nhộn, hóm hỉnh. Thay vì lên án, tranh châm biếm, chế giễu những thói hư tật xấu, vừa để người xem giải trí, vừa khuyên răn họ.
Sách vở và đồ chơi
Bức tranh bên phải của họa sĩ Hà Lan Caspar Netscher vẽ một khung cảnh gia đình êm ả nhằm nêu bật sự tương phản giữa tính siêng năng và thói biếng nhác. Ở một góc phòng, người mẹ đang dạy cô con gái tập đọc. Trong khi đó, cậu con trai lại bỏ bê bài vở, say sưa nghịch giỡn với cún cưng và mấy món đồ chơi.
Quý bà dạy đứa trẻ đọc sách (A Lady Teaching a Child to Read, những năm 1670) của Caspar Netscher; sơn dầu trên gỗ sồi, 45 x 37 cm.
Say sưa và hỗn độn
Bức Hậu quả của rượu chè của họa sĩ người Hà Lan Jan Steen mô tả cảnh hỗn loạn khi những ông bố bà mẹ cư xử không đúng mực. Bà mẹ say bí tỉ và ngủ gà ngủ gật, trong khi ông bố cặp kè với người đàn bà khác ở khu vườn sau nhà. Khuất mắt trông coi, lũ trẻ bày đủ trò nghịch ngợm, phá phách. Đứa móc ví của mẹ, đứa ném hoa hồng vào con lợn. Mấy đứa trẻ bên phải đang dứ thức ăn cho mèo, còn cô hầu gái chuếnh choáng say, tay dâng rượu trước mỏ con vẹt. Steen còn bóng gió gợi ra những hậu quả kinh khủng có thể xảy ra tiếp sau đó. Chiếc giỏ trên đầu bà mẹ đựng cây roi bằng gỗ dương, thường dùng để trừng phạt những kẻ phạm tội lặt vặt, còn chiếc nạng và cái trống lắc là những món đồ thuộc về đám hành khất.
Hậu quả của rượu chè (The Effects of Intemperance, khoảng 1663-65) của Jan Steen; sơn dầu trên gỗ, 76 x 107 cm.
Giống như bao bức họa Hà Lan khác, tranh minh họa cho một câu châm ngôn cổ: Rượu là kẻ hay nhạo báng – ngụ ý rượu chè sẽ biến những kẻ say sưa chè chén thành trò lố bịch.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
