DO ART Người thời Phục hưng vốn đam mê thế giới Cổ điển. Bởi thế, nhiều nghệ sĩ thời kì này vẽ cảnh trong truyện cổ nhằm thỏa mãn những vị khách muốn khoe vốn hiểu biết của mình về các chủ đề Cổ điển. Truyện cổ trở thành một nguồn cảm hứng dồi dào cho nghệ sĩ – và những khung cảnh hư cấu giúp họ thoải mái vẽ khỏa thân, một thể loại tranh vốn bị coi là quá táo bạo.
Lời răn từ chuyện
Các bức họa cảnh truyện chủ đích là để tiêu khiển. Chúng thường chứa rất nhiều chi tiết khiến ta có thể ngắm đi ngắm lại nhiều lần. Một số bức chỉ thuần kể chuyện, dùng những cử chỉ, nét mặt và tư thế kịch tính để bộc lộ tình tiết. Nhưng số khác lại mượn câu chuyện để đưa ra một vấn đề luân lí. Như bức Cupid than thở với Venus khiến ta nghĩ đến hệ lụy của tình yêu, còn bức Chàng Narcissus chỉ ra sự nguy hiểm của tính tự mãn.
Cupid than thở với Venus (Cupid complaining to Venus, đầu những năm 1530) của Lucas Cranach; sơn dầu trên gỗ, 82 x 56 cm. Thần tình yêu Cupid đang kêu ca với mẹ là thần Vệ Nữ (Venus) rằng mình bị ong đốt khi đang nếm mật. Bài học tranh đưa ra là những điều ngọt ngào, như mật ong hoặc tình yêu, thường kèm theo đau đớn.
Đặc điểm địa phương
Dù các nghệ sĩ Phục hưng mê vẽ khung cảnh Cổ điển, nhưng họ không chọn cách vẽ chuẩn như thời xưa. Họ khá thích thú với việc thay đổi cảnh trí và vẻ ngoài của nhân vật, làm tranh trở nên gần gũi hơn với người xem lúc bấy giờ. Bạn thấy đấy: Venus và Narcissus diện tranh phục và phụ kiện đương thời; còn ở tranh bên tay trái, thần Apollo đuổi theo Daphne trong khung cảnh thiên nhiên nước Ý.
Apollo và Daphne (Apollo and Daphne, 1470) của Antonio del Pollaiuolo; sơn dầu trên gỗ, 30 x 20 cm. Minh họa cho câu chuyện của văn hào La Mã Ovid. Trong truyện, Daphne bị thần Apollo đuổi theo. Cha Daphne đã biến nàng thành một cái cây để giúp nàng thoát khỏi Apollo. Ta có thể nhìn thấy hình ảnh thành Florence ở phía xa.
Chàng Narcissus (Narcissus, khoảng 1490-99), do môn đồ của Leonardo da Vinci vẽ; sơn dầu trên gỗ, 23 x 26 cm. Tranh mô tả Chàng Narcissus, cũng là một nhân vật khác cảu Ovid. Theo truyền thuyết, Narcissus đã đem lòng yêu cái bóng của mình phản chiếu dươi nước, và cứ mải mê ngắm nhìn cho đến chết.
Lớn và nhỏ
Thế kỉ 15, phần lớn tranh kể truyện đều khá nhỏ. Tranh thường dùng để trang trí đồ đạc được mua về nhân một dịp kỉ niệm đặc biệt, như đám cưới… Nhưng đến thế kỉ 16, tranh bắt đầu được vẽ khổ lớn hơn. Đôi khi tranh được vẽ trên vải, có lúc lại vẽ thẳng lên tường của các dinh thự hoặc cung điện lớn. Bacchus và Ariadne của Titian được vẽ để trưng trong lâu đài của một công tước, tác phẩm có kích thước lớn hơn rất nhiều so với các tranh cùng thể loại.
Bacchus và Ariadne (Bacchus and Ariadne, 1521-23) của Tiziano Vecellio, nghệ danh là Titian; sơn dầu trên toan, 172 x 188 cm. Hãy chú ý tới cách Titian chia bức tranh thành hai nửa hình tam giác để nhấn mạnh các phần khác nhau của câu chuyện. Tam giác phía trên, bên trái ngập trần màu xanh và trống trải, chỉ có mình nàng Ariadne cô đơn cùng một chiếc thuyền nhỏ xíu đang khuất dần phía chân trời. Nhưng nửa dưới bên phải, nơi có thần rượu vang Bacchus, lại ngập tràn các nhân vật rực rỡ và đầy vẻ phóng túng.
Thần thánh và những tham vọng lớn
Bức Bacchus và Ariadne được vẽ cho vị công tước thông thái người Ý - Alfonso d’Este. Alfonso muốn tái dựng một bảo tàng tranh Hy Lạp, nên đã đặt Titian nghiên cứu các thư tịch Cổ điển để vẽ bức tranh này. Khung cảnh trong tranh mô tả vài phần của câu chuyện.Phía bên trái là công chúa Ariadne quay người thảng thốt khi nhìn thấy người tình cũ là chàng Theseus đã giong buồm ra khơi. Đôi mắt sợ hãi của nàng đã bắt gặp ánh mắt của Bacchus – vị thần rượu vang (ta có thể đoán ngay Bacchus là ai nhờ tràng lá nho trên đầu). Về sau, Bacchus trở thành người tình mới của Ariadne. Tình cảm nồng nàn Bacchus dành cho Ariadne được bộc lộ qua cách ngài nhảy khỏi cỗ xe, ánh mắt dán chặt vào nàng. Những vì sao trên bầu trời lấy từ phần cuối câu chuyện, khi Bacchus hóa phép cho vương miện của Ariadne thành một chòm sao để biến nàng trở nên bất tử.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch