DO ART Năm 1844, nghệ sĩ người Anh Joseph Turner triển lãm bức tranh vẽ đoàn tàu chạy bằng hơi nước đang băng qua sông dưới trời giông bão. Thời điểm đó, đây là chủ đề hiện đại gây sửng sốt – đoàn tàu chở khách đầu tiên chỉ mới vận hành chưa đầy 20 năm trước. Phong cách vẽ của tranh cũng rất mới, mờ ảo và đậm chất Ấn tượng chủ nghĩa, khiến công chúng xôn xao khi tranh được đem trưng bày.
Tên: Mưa, hơi nước và tốc độ - Đường sắt Great Western (Rain, Steam and Speed – The Great Western Railway)
Niên đại: Trước 1844
Tác giả: Joseph Mallord William Turner
Chất liệu: Sơn dầu trên toan
Kích thước: 91 x 122 cm
Những góc khác nhau
Turner thận trọng tạo ra tương phản cũ và mới. Trong tranh, đoàn tàu đang hối hả băng qua cây cầu đường sắt hiện đại. Phía bên trái là một cây cầu bộ hành cũ. Turner đã dùng luật xa gần để nhấn mạnh khác biệt giữa hai cây cầu. Hãy so sánh những đường thẳng trong giản đồ bên phải. Cây cầu cũ gần như vắt ngang qua bức họa, còn đoàn tàu và cây cầu mới được vẽ ở góc mở lớn hơn, tạo cảm giác như thể tàu đang lao thẳng về phía người xem.
Vùn vụt lao đến
Dù rất khó để phân định các chi tiết, tranh của Turner vẫn gây ấn tượng mạnh mẽ về đoàn tàu đang lao sầm sập về phía trước. Quá ấn tượng, một nhà văn thế kỉ 19 từng viết: “Kìa, đoàn tàu đang tới… với vận tốc thực sự những 50 dặm một giờ, tốt nhất là độc giả nên rảo chân đến mà xem, kẻo tàu sẽ lao vụt ra khỏi bức họa, và biến mất… xuyên qua bức tường đối diện”.
Trời giông tố
Turner nổi tiếng vẽ cảnh trời mây kịch tính và các hiệu ứng của khí quyển. Ông đặt đoàn tàu tương phản với bối cảnh mờ ảo của mây và mưa giăng, tạo ra từ những vệt sơn trắng quét ngang bề mặt bức họa. Một nhà phê bình đã bác bỏ kiểu hiệu ứng này, cho rằng nó chỉ như “bọt xà phòng và nước vôi”. Nhưng đây vẫn là một phương thức tuyệt vời để diễn tả sức mạnh của cơn mưa giông.
Yêu và ghét
Turner thích đi lại bằng xe lửa, bức Mưa, hơi nước và tốc độ dường như là lời tán dương những chuyến đi ấy. Nhưng không phải lúc nào ông cũng vẽ về kỉ nguyên hơi nước dưới góc nhìn tích cực. Bức Chiến hạm Temeraire được vẽ trước đó chỉ 5 năm, lại có vẻ ngập tràn hoài niệm quá khứ. Bức chân họa mô tả cảnh con tàu kéo đang lai dắt con thuyền cũ đi tháo dỡ. Cảnh mặt trời lặn gợi lên cảm giác về kết thúc và mất mát. Đường nét cao lớn, thanh nhã của chiếc thuyền cũ tương phản hoàn toàn với tàu kéo to bè hiện đại, đang nhả khói.
Chiến hạm Temeraire được kéo về bến đậu cuối để tháo dỡ (The ‘Fighting Temeraire’ Tugged to her Last Berth to be Broken up, 1838-39) của J.M.W.Turner; sơn dầu trên toan, 91 x 122 cm.
Những nét hoàn thiện
Turner vẽ cực nhanh. Thời đó, thông thường, các nghệ sĩ chỉ có rất ít thời gian để sửa sang và tô điểm khi mang tác phẩm đi triển lãm. Turner sẽ trình lên các bức họa chưa hoàn chỉnh và sau đó hoàn thiện tranh tại chỗ, trước sự ngưỡng mộ của khán giả. Ông có thể thay đổi oàn bộ khung cảnh chỉ bằng những nét bút với sắc màu rực rỡ, khiến cho các bức họa kế bên bỗng trở nên lu mờ và kém lôi cuốn. Nghệ sĩ John Constable đã có lần chứng kiến Turner điểm thêm vào tranh một mảng đỏ, khiến nó nổi bật hơn hẳn gam đỏ trên bức tranh của ông treo ngay bên cạnh. Constable đã thốt lên đầy thán phục: “Ông ấy đến đây để nã một cú đại bác!”
Tự họa (Self Portrait, khoảng 1799) của J.M.W. Turner; sơn dầu trên toan, 74 x 58 cm. Tranh khắc họa Turner ở lứa tuổi đôi mươi – trẻ như thế, nhưng ông đã là một họa sĩ thành công.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch