DO ART Khoảng 2500 năm trước – vào thế kỉ thứ 5 TCN, thời kì rực rỡ nhất của nghệ thuật Cổ điển đã bắt đầu ở Hy Lạp. Suốt thời kì Cổ điển, người Hy Lạp cổ đại không ngừng phát triển phong cách hội họa, điêu khắc và kiến trúc đáng kinh ngạc; đưa ra những tư tưởng về chính trị, luật pháp, triết học và khoa học có ảnh hưởng lớn tới nền văn minh phương Tây kể từ đó về sau.
Nghệ thuật quan sát
Người Hy Lạp cổ đại bị cuốn hút bởi thế giới quanh mình. Họ nghiên cứu vạn vật kĩ lưỡng và đưa những quan sát về cuộc sống thực vào nghệ thuật. Các tác phẩm điêu khắc thời này đều cố gắng mô tả cơ thể người thật tự nhiên và chân thực. Những tiêu chuẩn họ xác lập, cả về thẩm mĩ và kỹ thuật, được ngưỡng mộ và noi gương suốt hàng thế kỉ sau đó.
Đáng tiếc là rất ít tranh Hy Lạp cổ đại còn tồn tại đến ngày nay. Tranh gỗ bị mục nát, còn tranh tường thì hư hại nặng khi các tòa nhà bị phá hủy. Tuy vậy, chúng ta cũng biết được khá nhiều về hội họa qua các thư tịch cổ. Và người Hy Lạp còn nổi tiếng với những hình vẽ trên bìa và đĩa, nhiều món còn nguyên vẹn cho tới nay.
Hình vẽ trên đồ vật cổ của người Hy Lạp. Khuôn mặt nghiêng rõ nét của cô gái chịu ảnh hưởng từ nghệ thuật Ai Cập nhưng dáng vẻ tự nhiên hơn nhiều.
Thế giới lý tưởng
Các nghệ sĩ Hy Lạp Cổ điển đã sáng tạo ra những hình hài chi tiết và hết sức tự nhiên, nhưng không hẳn là tạo hình từ mẫu thật. Họ muốn khắc họa hình ảnh lý tưởng hơn là sao chép lại bề ngoài của những người bình thường.
Tác phẩm bằng cẩm thạch trắng này là bản sao của tượng đồng có niên đại từ thế kỉ 5 sau Công nguyên. Đáng buồn là bức tượng gốc của nhà điêu khắc người Hy Lạp Myron đã thất lạc từ nhiều thế kỉ trước.
Bức tượng trên mô tả một vận động viên. Ngoại hình của chàng hệp như những gì người Hy Lạp quan niệm là đẹp. tỉ lệ cơ thể cân xứng đến hoàn hảo, từng nét đều điềm tĩnh và đều đặn. Những quan niệm thẩm mĩ như vậy đã hình thành và ảnh hưởng tới các nghệ sĩ một cách lâu dài và bền bỉ.
Một nhà văn Hy Lạp cổ đại đã miêu tả rằng họa sĩ Zeuxis vẽ chùm nho giống thật đến mức bầy chim sà vào mổ quả. Nhưng đối thủ của ông là Pahasus còn vượt trội hơn – vẽ tấm rèm cửa khiến Zeuxis tưởng thật và định kéo xuống!
Nghệ thuật La Mã
Người La Mã thống trị Châu Âu suốt gần 1000 năm, từ khoảng 500 TCN đến năm 500. Nhưng trong nghệ thuật, người La Mã lại chịu ảnh hưởng lớn từ Hy Lạp – vốn bị đồng hóa với đế chế La Mã. Người La Mã ngưỡng mộ và sao chép các tác phẩm điêu khắc, cũng như kĩ thuật của người Hy Lạp. Nhiều bức tượng Hy Lạp đã bị phá hủy hoặc cướp đi cuối thời kỳ cổ điển. Giờ đây, chúng ta chỉ biết đến các tác phẩm này nhờ những bản sao La Mã còn nguyên vẹn do được tạc bằng đá.
Trong khi người Hy Lạp chỉ tạc tượng các nhân vật chuẩn mực hoặc có trong thần thoại, người La Mã lại muốn tạo ra chân dung tả thực của người thật. Bởi vậy, chân dung thời La Mã mang biểu cảm và nét riêng, ví dụ như nếp nhăn trên khuôn mặt.
Tượng chân dung thống soái La Mã nổi danh Julius Caesar. Khuôn mặt nhăn nheo và tiều tụy, khác với khuôn mặt một nếp nhăn ở bức tượng người đàn ông đang ném đĩa.
Báu vật bị chôn vùi
Năm 79, một vụ phun trào núi lửa phun trào đã chôn vùi toàn bộ thành Pompeii của La Mã. Suốt hàng thế kỉ, Pompeii ẩn dưới nhiều tầng tro bụi. Mãi đến khi thành phố được phát lộ năm 1978, các nhà khảo cổ mới tìm ra những ngôi nhà với tường vẽ đầy tranh – nào chân dung, phong cảnh, tĩnh vật và cả cảnh thần thoại theo nhiều phong cách khác nhau. Những bức họa của Pompeii đã cho thấy tài nghệ của các nghệ sĩ từ hơn 2000 năm trước cả trong cách dùng chất liệu bề mặt, đổ màu cùng vài hình thức của thuật phối cảnh. Các nghệ sĩ La Mã đã cố gắng vẽ cảnh sao cho thật giống với đời thực.
Một bức tranh tường ở Pompeii
Chú ý vẻ tự nhiên của cây cỏ ở thành Pompeii so với nét cứng cáp của cây cỏ do người Ai Cập vẽ.
Cảnh đi săn trong một lăng mộ ở Thebes (Ai Cập)
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
