DO ART Từ năm 1914 đến 1918, châu Âu bị nhấn chìm trong Thế chiến I. Hàng triệu người bị cuốn vào cuộc xung đột, trong đó có cả các họa sĩ – rất nhiều trong số đó đã gửi gắm những trải nghiệm của mình vào tác phẩm. Điều này dẫn tới những tác phẩm ấn tượng, khác hoàn toàn những bức họa chiến tranh Cổ điển vốn thường tập trung vào cảnh chiến trận hào hùng. Các tác phẩm mới bộc lộ khía cạnh đen tối và gây sốc của chiến tranh.
Hiện thực tăm tối
Thế chiến 1 khác hẳn những cuộc chiến trước đó. Người ta giao tranh bằng những loại vũ khí tân kì chết chóc, như máy bay, súng máy và hơi độc. Một số nghệ sĩ cảm thấy họ cần khai phá nhữn phương thức mới để biểu đạt nỗi kinh hoàng của chiến tranh cơ giới hóa. Người khác lại cho rằng chỉ những hình ảnh giống thật mới có thể truyền tải hiện thực tàn nhẫn này.
Vòng quay ngựa gỗ (Mery – Go – Round,1916) của Mark Gertler, sơn dầu trên toan, 189 x 142 cm. Gertler lấy cảm hứng vẽ cảnh này từ một hội chợ dành cho thương binh được tổ chức gần nhà ông ở London.
Chiến tranh: Cuộc tấn công bằng hơi độc (The War: Assault under Gas; 1924) của Otto Dix; khắc kim, 35 x 48 cm.
So sánh hai bức tranh trên rất khác nhau, dù cùng vẽ về chiến tranh. Dix cho rằng: “Phải mô tả chiến tranh thật sát thực để mọi người hiểu về nó”. Nhưng tranh của Gertler thì không như vậy. Bức tranh dùng hình ảnh vòng quay ngựa gỗ, được vẽ theo phong cách trơn tru, gần như mang vẻ máy móc, để biểu đạt guồng quay chiến tranh tàn bạo không ngơi cùng những khí tài mới mẻ của nó.
Hội chợ kinh hoàng
Bức Vòng quay ngựa gỗ mô tả những người đàn ông và đàn bà, một số mặc quân phục, ngồi cứng đờ trên một vòng quay ngựa gỗ hộ chợ kiểu cổ. Lẽ ra họ phải vui thích mới đúng. Nhưng bố cục chật chội và màu sắc rực rỡ, chói gắt làm cho mọi thứ trở nên khó chịu. Và, bạn nhìn vào khuôn mặt những người cưỡi ngựa mà xem, họ dường như đang gào thét.
Gertler phản đối chiến tranh, ông nói: “Đơn giản là tôi căm ghét chiến tranh”. Có lẽ ông vẽ bức tranh này để bày tỏ lòng căm ấy. Nhưng, khi tác phẩm được triển lãm lần đầu tiên, người xem cho là tranh chỉ có tính trang trí. Có người thậm chí còn viết rằng phong cách này “hết sức phù hợp để tô điểm cho một nhà hàng danh tiếng”.
Những nạn nhân chiến tranh
Những thảm họa chiến tranh: Không thay đổi (Disaster of War: The Same, 1812 – 13) của Francisco de Goya; khắc kim, 16 x 22 cm. Đây là một trong số 80 bức Goya vẽ gợi lên nỗi kinh hoàng của cuộc chiến Tây Ban Nha và Pháp năm 1808 - 14.
Họa sĩ người Đức Otto Dix nổi tiếng với những tác phẩm về các vấn đề xã hội và chiến tranh, thể hiện trải nghiệm của ông khi tham chiến và cảm giác vỡ mộng sau đó. Chiến tranh ám ảnh ông, làm ông gặp ác mộng triền miên. Sau khi cuộc chiến kết thúc, ông xuất bản một loạt tranh in gồm 50 tác phẩm có tên là Chiến tranh – những hình ảnh đen trắng dữ dội về các cuộc giao tranh khốc liệt, những thân thể tật nguyền, những chiến trường tan tác. Loạt tranh có lẽ được gợi cảm hứng từ tác phẩm xuất sắc mô tả sự tàn nhẫn của chiến tranh do danh họa Tây Ban Nha Francisco de Goya sáng tác trước đó một thế kỉ.
Bức tranh Chiến tranh: Cuộc tấn công bằng hơi độc là một bản in của Dix. Bức tranh vẽ một toán lính Đức, mặt ẩn sau mặt nạ phòng độc, trông như sinh vật ngoài hành tinh. Họ dường như tiến thẳng về phía chúng ta, một tên giơ cao cánh tay ném lựu đạn. Khung cảnh tối tăm và đổ nát, rải rác dây thép gai và cây gãy – một lời nhắc nhở về sức tàn phá của chiến tranh. Khung cảnh thật ghê rợn! Khi tranh mới được xuất bản, rất nhiều người Đức bị sốc, họ cho rằng Dix nên vẽ những người lính đậm tính anh hùng hơn.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
