DO ART Đế quốc La Mã bị chia đôi vào cuối thế kỉ 4. Phần phía đông trở thành đế quốc Byzantine, đặt theo tên cố đô Byzantium (nay là thành phố Istanbul – Thổ Nhĩ Kì) và nổi tiếng với nền nghệ thuật Byzantine. So với đế quốc phía tây, Byzantine tồn tại lâu hơn 1.000 năm.
Một tôn giáo mới
Cơ đốc giáo đã trở thành tôn giáo chính thức của đế quốc La Mã từ thế kỉ 4, và các chủ đề Cơ đốc rất phổ biến trong nghệ thuật Byzantine. Nhờ mối lưu tâm đến tôn giáo, các nghệ sĩ trăn trở về tinh thần và ít chú ý đến hình dáng thực của mọi thứ. Họ cho rằng việc sáng tạo ra những biểu hiện tôn giáo quan trọng hơn vẽ những cảnh mô phỏng tự nhiên.
Bức tranh khảm thế kỉ 6 thể hiện một tích trong Kinh thánh: chúa Jesus làm phép hóa ra bánh mì và cá đủ cho 5.000 người ăn. Nghệ sĩ đã tạo ra các nhân vật có bóng đổ, trông rất tự nhiên, và dùng nền tranh vàng lộng lẫy nhấn mạnh tính linh thiêng và huyền diệu của khung cảnh.
Thời này, rất hiếm người biết đọc biết viết, tranh giúp kể lại tích truyện nên phải thực sự dễ hiểu. Khung cảnh trên chỉ gồm những đường nét giản lược, màu sắc mạnh mẽ, nền trơn màu để thu hút sự chú ý, hơi giống một ô truyện tranh hiện đại. Các nhân vật đều được vẽ với đôi mắt to, có hồn và biểu cảm suy tư, lột tả chất tâm linh của họ. Tuy nhiên, nghệ sĩ vẫn sử dụng những kỹ thuật hiện thực như bóng đổ, là cách người La Mã từng dùng.
Tranh khảm mê hoặc
Tranh khảm với màu sắc rực rỡ và sáng chói, từng được dùng để tranh trí cho các nhà thờ Byzantine. Tranh khảm được làm từ những mảnh gương hoặc đá nhỏ xíu; một bức khảm lớn gồm tới vài triệu mảnh. Chúng được gắn với các góc nghiêng lệch nhau một chút, để có thể phản chiếu ánh sáng từ nhiều hướng khác nhau và tạo ra hiệu ứng lấp lánh.
Tranh khảm trên tường và trần của một nhà nguyện từ thế kỉ 12 ở Palermo, Sicily (Ý)
Những kẻ bài thánh
Cùng với sự lớn mạnh của Cơ đốc giáo, hình ảnh các nhân vât tôn giáo được trang hoàng lộng lẫy (còn gọi là hình Thánh) trở nên phổ biến. Nhưng đây lại chính là nguồn cơn của những tranh luận gay gắt giữa nhóm người đứng đầu các nhà thờ. Một số cho rằng hình thánh giúp rao giảng tôn giáo. Số khác lại tin rằng các tranh hay tượng đó chẳng có gì linh thiêng, chỉ là thứ thánh thần giả hiệu, cần bị phá bỏ. Nhóm này được gọi tên là những kẻ bài thánh (iconoclast).
Đây là bức hình thánh ở Ý, thế kỉ 10, mô tả Đức mẹ đồng trinh Mary đang ôm chúa hài đồng. Hình hài trong tranh có chút cứng nhắc, nhưng diện mạo khá chuẩn mực.
Thánh thần và biểu tượng
Trong hội họa, thánh thần thường được vẽ cùng những biểu tượng đặc trưng, giúp người xem dễ dàng nhận diện. Mũi giáo và yêu quái trong bức tranh dưới đây là vật tượng trưng cho Thánh George, giúp người xem dễ dàng nhận diện. Theo truyền thuyết, ngài từng giết rồng bằng một mũi giáo.
Hình tượng Thánh George trong nghệ thuật Byzantine thế kỉ 15, được vẽ tại Nga.
Khi một biểu tượng gắn kết với nhóm người nhất định, vị thánh sẽ được tôn làm thần bảo hộ hoặc thánh bổn mạng của họ. Như Thánh Catherine được nhận dạng bằng hình ảnh chiếc bánh xe, đã trở thành thánh bảo hộ cho những người thợ làm bánh xe.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch