DO ART Ở thế kỉ 17, các ông hoàng bà chúa có rất nhiều quyền uy. Họ sống trong những cung điện xa hoa và chi trả để các họa sĩ tài giỏi nhất phục vụ cho triều đình của mình. Nhiệm vụ chính của các họa sĩ cung đình là vẽ chân dung hoàng tộc. Họ cũng vẽ các khung cảnh lịch sử và thần thoại để trang hoàng cho cung điện – những bức tranh khác hẳn với các hình ảnh tôn giáo được vẽ cho Giáo hội.
Cố vấn hình ảnh
Chỉ họa sĩ cung đình mới được phép vẽ chân dung các ông hoàng bà chúa. Các bức họa bị kiểm soát nghiêm ngặt, giống như cách người nổi tiếng ngày nay ra sức kiểm soát hình ảnh của mình trên các phương tiện truyền thông. Do vậy, các họa sĩ cung đình được tuyển lựa dựa vào khả năng tôn lên cá đối tượng trong tranh và kĩ năng hội họa – như bạn sẽ thấy ở chân dung của hai vị vua trong bài này.
Vua Felipe đệ Tứ trong trang phục màu nâu và bạc (Philip IV in Brown and Silver, 1631-32) của Diego Velázquez, sơn dầu trên toan, 195 x 110 cm.
Vua Charles đệ Nhất trên lưng ngựa (Charles I on Horseback, 1637-38) của nghệ sĩ xứ Flanders van Dyck, sơn dầu trên toan, 367 x 292 cm.
Trang phục gây ấn tượng
Diego Velázquez là họa sĩ cung đình phụng sự cho vua Felipe đệ Tứ của Tây Ban Nha. Ở bức chân dung trên, ông đã vẽ nhà vua trong bộ đồ nâu thêu chỉ bạc rất ấn tượng. Vua Felipe có chiếc cằm lớn và bạnh ra. Nhưng Velázquez đã vẽ nhà vua hơi quay đầu so với góc nhìn của ta, nên trông phần cằm của vua không lộ ra nhiều.
Quyền lực và vinh quang
Anthony van Dyck là họa sĩ cung đình của nhà vua Anh, Charles đệ Nhất. Trong bức chân dung với kích thước người thật, nhà vua ngồi sừng sững trên lưng ngựa, cao hơn hẳn cảnh vật xung quanh. Bức tranh lớn đến nỗi van Dyck phải dựng dàn giáo để vẽ. Vua Charles ngoài đời vốn nhỏ thó, gầy gò, mặt choắt. Nhưng trong tranh, nhà vua trông thật vương giả và ấn tượng, nhờ van Dyck vẽ ngài cao hơn hẳn người xem, mặc giáp trụ sáng lòa, cùng góc mặt nghiêng che bớt khuyết điểm.
Những bức tranh mạo hiểm
Các thành viên hoàng tộc và triều thần muốn mua tranh sử thi hoặc thần thoại để trang trí. Nhưng cũng nhằm tỏ ra mình thông tuệ, vì chỉ những người có nền tảng giáo dục tốt mới tường tận gốc tích các nhân vật trong tranh. Các bức tranh cũng tiết lộ cuộc sống đầy đặc quyền đặc lợi của các bậc vương tôn công tử thời đó. Ở Tây Ban Nha, hình khỏa thân trong các khung cảnh sử thi hoặc thần thoại bị cấm tuyệt đối bên ngoài thế giới khép kín chốn hoàng cung.
Thần Vệ Nữ ẩn mình
Xét tới thời điểm và nơi chốn ra đời, bức Vệ Nữ chải chuốt hết sức khác thường. Tranh vẽ người phụ nữ khỏa thân – một chủ đề không được Giáo hội Tây Ban Nha cho phép. Velázquez đã thoát khỏi những cấm cản này vì bức họa được vẽ cho một quan cận thần, tuy vậy bức họa cũng không được trưng bày công khai. Thời đó, tranh khỏa thân thường được treo sau màn che, và chỉ được hé ra cho một số ít quan khách chiêm ngưỡng. Thần Cupid có cánh giúp ta nhận ra người phụ nữ trong tranh là thần Vệ Nữ. Nàng đang ngắm vuốt diện mạo mình trong gương. Velázquez đã bày trò đùa nghịch với hình phản chiếu: Vệ Nữ đang ngắm mình trong gương, hay đang lơ đễnh đáp trả cái nhìn chăm chú của những kẻ ngắm tranh?
Vệ Nữ chải chuốt (The Toilet of Venus, 1647-51) của Diego Velázquez; sơn dầu trên toan, 123 x 177 cm. Bức tranh này đã được phục chế sau khi bị một người ủng hộ nữ quyền dùng dao rạch năm 1914.
Thần Pan thổi sáo
Bức Niềm hân hoan của thần Pan do Nicolas Poussin vẽ đã phản ánh gu thẩm mỹ cao của tầng lớp quý tộc thế kỉ 17. Bức tranh không phải do vua ủy nhiệm mà được đặt vẽ theo lệnh của một nhân vật cũng hết sức quyền thế - Hồng y Richelieu, tể tướng nước Pháp. Lâu đài của ông có một phòng treo đầy những bức họa thần thoại từ thời Phục hưng. Poussin đã vẽ khung cảnh này cho hợp với dàn tranh đó. Tranh vẽ các nhân vật thần thoại đang nhảy múa hát ca quanh bức tượng thần Pan – vị thần của những khu rừng và cánh đồng. Trông họ khá điên cuồng, nhưng Pousin đã biến những cử chỉ hoang dại ấy thành một bức tranh có kết cấu chặt chẽ. Bạn có thể thấy cánh tay và chân của các nhân vật đều được sắp đặt theo những đường chéo rõ ràng.
Niềm hân hoan của thần Pan (The Triumph of Pan, 1636) của nghệ sĩ người Pháp Nicolas Poussin; sơn dầu trên toan, 134 x 145 cm.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch