DO ART Nghệ sĩ xứ Flanders Peter Paul Rubens vừa là nhà ngoại giao quan trọng, vừa là họa sĩ có khối lượng tác phẩm đồ sộ. Năm 1630, triều đình Tây Ban Nha phái ông sang Anh với nhiệm vụ cứu vãn hòa bình giữa hai nước. Không chỉ thực hiện sứ mệnh bằng ngôn từ, ông còn trao cho nhà vua Anh bức tranh Hòa bình và chiến tranh, một tác phẩm hội họa tráng lệ, như một minh chứng bằng hình ảnh cho ích lợi của hòa bình.
Tên: Hòa bình và chiến tranh – Minerva bảo vệ Pax khỏi Mars (Peace and War – Minerva Protects Pax from Mars)
Niên đại: 1629-30
Tác giả: Peter Paul Rubens
Chất liệu: Sơn dầu trên toan
Kích thước: 204 x 298 cm
Những mảnh ghép
Bức tranh này được xếp vào nhóm hội họa ẩn dụ. Nhĩa là nó ẩn chứa thông điệp ngầm mà ta có thể hiểu được bằng cách nhặt ra các manh mối thị giác. Các nhân vật thần thoại khác nhau tượng trưng cho những ý tưởng trừu tượng. Người phụ nữ ngồi chính giữa tranh là Pax, nữ thần hào bình. Mọi thứ xung quanh nàng đều bình yên và mãn nguyện. Nhưng chiến thần Mars đang đứng kế bên, sẵn sàng gây cảnh binh đao. Kết cấu tranh càng củng cố thêm tính tượng trưng của tác phẩm. Tranh gồm ba mảng hình tam giác. Hai mảng sáng màu và ngập tràn phước lành, còn mảng thứ ba lại tối tăm và đầy điềm gở.
Giản đồ này cho ta thấy cách bức tranh được bố cục bằng các mảng tam giác. Mảng bên phải có chiến thần, phủ đầy mây giông xám xịt; hai mảng tranh còn lại rực rỡ hơn. Nữ thần Pax ngồi sát với đỉnh của tam giác chính giữa.
Lợi ích của hòa bình
Mọi thứ xung quanh nữ thần Pax đều hài hòa, kể cả những sinh vật hoang dã cũng đã được thần hóa. Con báo cuộn mình chẳng khcs nòa con mèo nhỏ. Bên cạnh là một thần rừng – sinh vật thần thoại, thân người, chân dê. Thần rừng vốn vô cùng tinh quái, nhưng trong tranh lại ân cần mời mọc trẻ nhỏ ăn quả từ chiếc sừng dê kết đủ loại trái cây, biểu tượng của sự trù phú, sung túc. Đằng sau thần rừng là người phụ nữ cắp chiếc chậu đựng đầy vàng bạc châu báu. Cây trái và châu báu tượng trưng cho sự phồn vinh mà hòa bình mang lại. Và nhờ vào đó, trẻ nhỏ sẽ được lớn lên trong đủ đầy và hạnh phúc.
Ẩn họa chực chờ
Nhưng khung cảnh tươi vui này đang bị đe dọa. Bầu trời đang dần u ám, chiến thần thấp thoáng trong nền tranh, cùng với đó là thần báo thù Fury lần khuất như một bóng ma. Người phụ nữ mặc áo giáp là Minerva – nữ thần trí tuệ. Minerva đẩy lùi chiến tranh. Nhờ đó, ngay lúc này, hòa bình được bảo vệ. Nhưng dù chiến thần đang tạm thoái lui, thì mối nguy vẫn còn ở đó. Chiến thần ngoái nhìn qua vai, như thể chỉ miễn cưỡng quay gót rời đi, còn lưỡi gươm đáng sợ của thần vẫn kề bên người con gái bận đầm vàng.
Đời thực và thần thoại
Những đứa trẻ được vẽ trong tranh chính là chân dung con trai và con giá quý ngài Balthasar Gerbier –người bạn và cũng là chủ nhà của Rubens tại London (Anh). Cậu bé ăn bận như thần hôn nhân Hymen, nhưng hai cô bé lại mặc trang phục thường dân thế kỉ 17. Bằng cách đưa lũ trẻ từ đời thường vào tranh bên cạnh các nhân vật thần thoại, Rubens làm cho ẩn dụ trong tranh gắn chặt với thực tại và giúp tác phẩm có sức ảnh hưởng hơn tại thời điểm đó.
Sức mệnh thiên thần
Tiểu thiên sứ có cánh đang lơ lửng trên đầu thần Pax, một tay nắm chặt cành cảm lãm – biểu tượng của hòa bình. Tay kia của cậu cũng cầm theo một biểu tượng hòa bình khác: cây roi có hai con rắn quấn quanh. Đó là Caduceus – quyền trượng của thần Mercury, sứ giả của các vị thần. Có lẽ tiểu thiên sứ đang đại diện cho vai trò của chính Rubens, mang thông điệp hào bình tới vương triều Anh quốc.
Rubens, nhà ngoại giao
Bạn có thể thấy diện mạo của Rubens trong bức chân dung tự họa ông vẽ ngay trước khi qua đời năm 1640.
Tự họa (Self Portrait, 1638-40) của Peter Paul Rubens; sơn dầu trên toan, 110 x 85 cm. Diện mạo của Rubens trong bức chân dung tự họa ông vẽ ngay trước khi qua đời năm 1640.
Chuyến đi sứ của Rubens đã khiến nước Anh kí hiệp ước hào bình với Tây Ban Nha năm 1630. Khó mà nói rõ nhiệm vụ thành công, bao nhiêu phần nhờ kĩ năng đàm phán, bao nhiêu phần nhờ tài hoa Rubens thể hiện trong bức họa này. Nhưng vua Charles đệ Nhất của nước Anh bị ấn tượng mạnh đến nỗi đã phong tước Hiệp sĩ cho Rubens và đặt ông vẽ trần Nhà yến tiệc Hoàng gia ở London.
Buồn thay, hòa bình hóa ra thật ngắn ngủi. Chẳng bao lâu sau, cả Anh và Tây Ban Nha đều lún sâu vào cuộc xung đột dài lâu tại châu Âu, gọi là chiến tranh Ba mươi năm. Nhưng Rubens cũng không phải tiếp nhân sứ mệnh nào khác. Vào tuổi ngũ tuần, ông lui về sống tại điền trang riêng ở xứ Flander, cống hiến phần đời còn lại cho hội họa, vẽ nên những khung cảnh thôn dã yên bình và thiên nhiên bao la, như bức tranh "Cảnh thu với góc nhìn từ pháo đài HetSteen" trong bài viết Tranh Phong Cảnh
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
