DO ART Cảnh nông thôn và thành thị rất phổ biến ở thế kỉ 17, khi mọi người bắt đầu coi đó là những chủ đề phù hợp để đưa vào tranh. Một số họa sĩ vẫn vẽ những khung cảnh tưởng tượng tuyệt đẹp. Nhưng các bức họa ra đời vào thời điểm Cộng hòa Hà Lan mới độc lập lại có xu hướng vẽ về đời sống thật. Những công dân nền cộng hòa giàu lòng ái quốc mong muốn tranh vẽ phải lột tả được những đặc điểm riêng của nơi họ sinh sống, dù là làng quê hay thành phố.
Đẹp như thiên đường
Họa sĩ Pháp Claude là một trong những người đầu tiên vẽ tranh vẫn mang tính kể chuyện. Bức họa dưới đây là được cho là vẽ về Hagar – một nhân vật trong Kinh thánh, cùng một thiên thần. Nhưng họ chỉ được vẽ nhỏ xíu ở tiền cảnh. Tâm điểm của bức tranh là cảnh thiên nhiên tuyệt trần sau lưng họ. Khung cảnh được bố cục hơi giống cảnh trí sân khấu: cây cối và bóng đổ sẫm màu, bao trọn lấy quang cảnh chan hòa ánh nắng của một con sông và những ngọn đồi, đang nhạt dần về phía xa trong một màn phối cảnh không khí đầy cảm xúc. Hiệu ứng này thật mơ màng – khác hẳn với phong cách hội họa Hà Lan đậm chất thực tế.
Phong cảnh với Hagar và thiên thần (Landscape with Hagar and the Angel, 1646) của Claude Gellée, nghệ danh là Claude Lorrain hoặc Claude; sơn dầu trên toan, dán lên gỗ, 53 x 44 cm.
Cảnh như thật
Con đường ở Middelharnis (The Avenue at Middelharnis, 1689) của Meindert Hobbema.
Bức họa trên vẽ một đại điểm thực: Middelharnis ở miền nam Hà Lan. Tranh vẽ chính xác đến mức nếu bây giờ có dịp ghé thăm, bạn vẫn có thể nhận ra được nơi này. Trong tranh, mảnh đất bằng phẳng, và những hàng cây vươn thẳng lên trời đem lại cho người xem một góc nhìn đầy ấn tượng. Nhiều họa sĩ Hà Lan rất lưu tâm đến bầu trời, vì theo họ, mặt đất chẳng có gì đáng chú ý. Hai phía của con đường này khác hẳn nhau. Bên trái, cây cối um tùm và haong vu, nhưng bên phải lại chuyển thành một nhà vườn gọn ghẽ. Đó là minh chứng cho thành tựu của người dân Hà Lan trong canh tác.
Gọn và sạch
Sân trong của một ngôi nhà ở Delft (The Courtyard of a House in Delft, 1658) của Pieter de Hooch; sơn dầu trên toan, 74 x 60 cm.
Bức tranh bên phải của họa sĩ người Hà Lan Pieter de Hooch vẽ khoảng sân nhỏ của một ngôi nhà ở thị trấn Delft (Hà Lan), nơi ông sống thời bấy giờ. Về sau, ông chuyển về Amterdam và vẽ tranh về giới thượng lưu. Nhưng ông vẫn nổi danh nhất với các tác phẩm vẽ cảnh gia đình bình dị như bức tranh bên phải, mang nét điển hình của nghệ thuật Hà Lan thời này.
Ngắm kĩ bức tranh, bạn sẽ thấy Pieter de Hooch chớp được bao nhiêu chi tiết. Tấm bảng khắc chữ phía trên cửa vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Những hoa văn tạo nên từ gạch và đá lát, cùng góc nhìn lùi xa vào một hành lang trong nhà đã bộc lộ được tài phối cảnh của họa sĩ. Sân nhà nhà được quét sạch sẽ, người phụ nữ đang mỉm cười cùng một đứa trẻ có lẽ nhằm gợi lên cảm giác mãn nguyện của đời sống gia đình hạnh phúc.
Vận dụng kĩ xảo
Quang cảnh thị trấn Delft, với sạp bán nhạc cụ (A view of Delft, with a Musical Instrument Seller’s Stall, 1652) của họa sĩ Hà Lan Carel Fabritius; sơn dầu trên toan gắn vào ván gỗ hồ đào, 15 x 32 cm.
Bức tranh dưới đây cho ta thấy khung cảnh khác của thị trấn Delft: góc nhìn dọc theo con phố, với sạp bán nhạc cụ, nhà thờ và tòa thị chính. Nhưng con phố uốn cong kì dị, bởi thế ngay từ cái nhìn đầu tiên, ta có thể thấy mọi thứ dường như khá phi thực. Họa sĩ Carel Fabritius rất quan tâm đến các dụng cụ quang học như buồng tối (xem bài Những ngón nghề)- một công cụ giúp ông vẽ chuẩn xác hơn. Ông cũng là bậc thầy về phối cảnh. Bởi thế ông đã cố tình bóp méo khung cảnh, như một thủ thuật thị giác. Để thấy cảnh vật thật, không bị méo mó, ta phải dùng một chiếc hộp đặc biệt.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch