DO ART Khi giới họa sĩ tiếp tục khám phá màu sắc, tác phẩm của họ ngày một táo bạo và bớt tả thực so với trước kia. Thay vì mô phỏng tự nhiên – điều xem ra kém quan trọng từ khi nhiếp ảnh ra đời – họ bắt đầu nghiền ngẫm về giá trị tự thân của một bức tranh. Họ tin rằng điều này sẽ tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc đáo và giàu sáng tạo hơn.
Những bài học hội họa
Bùa thiêng (Talisman, 1888) của Paul Sérusier; sơn dầu trên gỗ, 27 x 22 cm. Bạn có nhận ra rặng cây với thân màu xanh dương.
Trong số những người khai phá phong cách mới có một nhóm họa sĩ tên là Nabis (nghĩa là Tiên tri trong tiếng Do Thái). Họ chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Gauguin, ông khuyến khích họ dùng màu mạnh mẽ, đậm đặc. Paul Sérusier vẽ bức phong cảnh rừng núi trong một buổi học với Gauguin. Thật ra, tranh trông giống tập hợp những mảng màu hơn là một khu rừng thực thụ. Bức họa tiêu biểu cho một trong những ý tưởng của nhóm Tiên tri: “ Tranh…vẽ bản chất là một mặt phẳng với những màu sắc được sắp xếp có chủ đích”.
Thú hoang
Năm 1905, hai họa sĩ người Pháp Henri Matisse và André Derain nghỉ hè ở Collioure, một cảng nhỏ miền nam nước Pháp. Tại đây, họ vẽ chân dung lẫn nhau – như bức Derain vẽ Matisse – và nhiều phong cảnh khác, thử nghiệm những màu sắc nguyên chất tươi sáng. Giống như nhóm Tiên tri, Matisse và Derain cũng không cho rằng màu sắc cần phải tả thực. Họ không muốn làm giảm ấn tượng bằng cách phối màu. Vì thế, họ chọn những màu sắc chói lọi nhất và vẽ nguyên từng mảng. Kết quả trông có vẻ thô vụng, nhưng thực ra đó là sự cân bằng có tính toán của những màu bổ túc lẫn nhau. (xem bài Khung cảnh rực rỡ)
Khi một số tác phẩm của đôi bạn được triển lãm ở Paris mùa thu năm đó, cùng với những bức họa rực rỡ tương tự của Maurice Vlaminck và vài tác giả khác, công chúng đón nhận với thái độ choáng váng và phẫn nộ. Cảm thấy chúng thật dã man, một nhà phê bình đặt biệt danh cho cả nhóm là Fauves, nghĩa là Dã thú trong tiếng Pháp. Vốn ý của ông này là sỉ nhục, nhưng cái tên lại rất kêu, và gắn liền với nhóm đến tận ngày nay.
Henri Matisse (1905) của Andre Derain; sơn dầu trên toan, 46 x 35 cm. Hãy lưu ý nửa tối màu xanh dương của khuôn mặt được cân bằng bởi những mảng màu cam (màu bổ túc của xanh dương) quanh mắt.
Nắng, cát và biển
Khung cửa mở ở Collioure (Open Window, Collioure, 1905) của Henri Matisse; sơn dầu trên toan, 55 x 46 cm. Hãy lưu ý màu tường hai bên cánh cửa rất khác nhau – hiệu ứng có lẽ sinh ra từ việc ánh nắng chiếu rọi ở một bên, còn bên kia chìm trong bóng râm.
Cảnh biển đầy nắng ở trên được Matisse vẽ ở Collioure. Bức họa mô tả khung cửa sổ kiểu Pháp mở ra một ban công nhỏ, đóng khung gọn ghẽ cảnh phía xa là những con thuyền neo đậu bên bờ biển. Mọi thứ được phóng bút vẽ bằng những màu sắc chói lọi, hầu như không có bóng đổ. Bức tranh được chủ đích tạo ra như một bản tụng ca sắc màu, chứ không hề có ý định sao chép hay rập khuôn thực tế - mặc dù nó mang lại cho ta cảm xúc rất thật, như đang được nhìn ngắm phong cảnh rạng rỡ chan hòa ánh nắng.
Khung cửa mở mang đến cho người xem cảm giác về không gian. Nó cũng đóng khung những con thuyền như thể tranh lồng trong tranh. Có lẽ Matisse cố ý làm vậy để hướng sự chú ý đến công việc sáng tác, một quá trình ông đã cách mạng hóa hoàn toàn.
Nóng và lạnh
Cảnh biển của Matisse được tạo thành từ màu sắc hơn là những hình khối ba chiều, cứng nhắc. Ông sử dụng độ tương phản giữa hai gam màu nóng và lạnh để tao khối cho tranh, vẽ phần được mặt trời chiếu sáng bằng màu đỏ, hồng và cam rực rỡ ấm áp, dùng xanh lá và xanh dương lạnh cho khu vực bóng tối. Matisse nói: “Khi tôi vẽ màu xanh lá, đó không phải là cỏ. Khi tôi vẽ màu xanh dương, đó không phải là bầu trời”. Sự mãnh liệt và độ tương phản của màu sắc cũng truyền cảm hứng cho ông không kém gì bản thân phong cách.
Đến với Nghệ Thuật - Rosie Dickins
Vũ Hiển & Phạm Quỳnh Châu dịch
